مهمترین آثار فقهی-حدیثی حنفیان به ترتیب تاریخ دورۀ حیات مؤلفان در این جا فهرست شده اند. این فهرست به محقق کمک می دهد تا تغییرات و تحولاتی را دریابد که در فرآیند شکل گیری فقه حنفی پدید آمده اند. چنین مشهور است که فقه حنفی ساده‌ترین و عقلانی ترین احکام فقهی را در مقایسه با سایر مکاتب فقهی رسمی داراست. گفتنی است از خود ابوحنیفه اثری فقهی برجای نمانده است و آنچه فقه الاکبر خوانده می شود، در حقیقت، کتابی در موضوع کلام و اعتقادات است. برای تهیه این کتابها می توانید از بخش فروش سایت آثار برتر درخواست کنید.

1.    قاضی ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم (113-182)، الآثار، تحقیق ابوالوفاء افغانی، حیدرآباد دکن، لُجنة اِحیاء المعارفِ النُعمانیة، 1355ق؛

2.    همو، کتاب الخَراج، بیروت دار المعرفة، 1399ق. این کتاب به همراه کتاب الخَراج اثر یحیی بن آدم (متوفی203) منتشر شده است.

3.    شیبانی، محمد بن حسن (131-189)، 1- المبسوط، 2- الجامع الصغیر، 3- الجامع الکبیر، 4- الزیادات، 5- السیر الکبیر، 6- السیر الصغیر، به این شش کتاب در فقه حنفی «ظاهر الروایة» گفته می شود. غالب آثار شیبانی با تحقیق ابوالوفاء افغانی در دهۀ 90 میلادی در بیروت منتشر شده اند.

4.    طحاوی، احمد بن محمد بن اسماعیل (239-321)، 1- مشکل الآثار، بیروت، مؤسسة الرساله، 1408؛ 2- الشروط الصغیر: مُذیلاً بِما عُثِرَ علیه مِنَ الشُّروط الکبیر، بغداد، احیاء التراث الاسلامی، 1974؛ 3- اختلاف الفقهاء، حققه و علّق علیه محمد صغیر حسن المعصومی، اسلام آباد، معهد الابحاث الاسلامیة، 1391ق/1349ش.

5.    سمرقندی، نصر بن محمد (375)، فتاوی النَوازِل، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1425ق؛

6.    قُدوری، احمد بن محمد (362-428)، المختصر: مع حاشیةٍ بالمظهر النوری لِحَلِّ ما فی المختصر القُدوری، تحقیق المولوی الحافظ عبدالرزاق الحنفی البهترالوی، راولپندی، ضیاء العلوم پیلی کیشنز، 1416ق/1374ش؛

7.    سُغدی؛ علی بن حسین (؟-461)، النُتَف فِی الفتاوی، تحقیق صلاح الدین الناهی، بیروت، مؤسسة الرسالة؛ عمان، دارالفرقان، 1404ق/1984م؛

8.    شمس الائمة سرخسی، محمد بن احمد (؟-483)، النُکَت، تحقیق ابوالوفاء افغانی، حیدرآباد دکن، لجنه احیاء المعارف النعمانیه،  1378ق/1337ش؛

9.  همو،  المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1409ق/ 1989م؛ این کتاب سی جلدی از مهترین منابع فقه حنفی در قرن پنجم است. سرخسی هم عصر شیخ طوسی (متوفی460)، فقیه شیعی، است.

10.  سمرقندی، محمد بن احمد (؟-539)، تحفة الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1405ق/ 1984م؛

شرح این کتاب: ابوبکر بن مسعود کاشانی (587)، بَدائِعُ الصَنائِع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتاب العربی، 1402ق/1982م. این کتاب هفت جلد و از آثار مورد توجه حنفیان است.

خود مؤلف آن را شرح کرد و الهدایة فی شرح البدایة، بیروت، المکتبة الاسلامیة [بی تا] نامید. الهدایة نوعی شرح بر مختصر قُدوری و الجامع الصغیر محمد حسن شیبانی نیز شمرده می شود.

11.  زین الدین رازی، محمد بن ابی بکر (؟-666)، تُحفةُ المُلوک فی فقه مذهب الامام ابی حنیفه النعمان، تحقیق عبدالله نذیر احمد، بیروت، دارالبشائر الاسلامیه، 1417ق/1997م؛

12.  نَسَفی، عبدالله بن احمد (620-710)، کنز الدقائق (فی الفقه الحنفی)، تحقیق سائد بکداش، [بی جا]، دارالبشائرالاسلامیه، [بی تا]؛

این کتاب از مختصرترین کتاب های فقهی حنفیان است. چند شرح دارد از جمله: عثمان بن علی زَیلَعی (743)، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دارالمعرفه، [بی تا]؛ ابن نُجَیم (970)، من البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، شرکة علاء الدین، 1252ق؛

13.  بابرتی رومی، محمد بن محمود (714-786)، العنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1428ق؛ این کتاب خلاصه ای از کتاب النهایه در شرح الهدایة نَسَفی (710) است.

14.  شُرُنبُلالی، حسن بن عمار (994-1069)، نورالایضاح و نجاة الارواح، حمص، الآثار الانسانیه، 1419ق/1998م؛

15.  حَصکَفی، محمد بن علی (1025-1088)، الدُّر المختار شرح  تنویرالابصار و جامع البحار، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2002م؛ شرح این کتاب: ابن عابدین (1252)، رَدّ المُحتار علی الدُّر المُختار شرح تنویر الابصار، چاپ افست بیروت، 1979/1399؛

تکمله این حاشیه نیز اثر فرزند او محمد علاء الدین افندی (1306) است که با عنوان حاشیة  قرة عیون الاخبار: تکملة رَدّ المُحتار علی الدُّر المُختار چاپ شده است.

16.  ابن عابدین، محمد امین بن عمر(1198-1252)، العُقود الدُرّیة فی تنقیح الفتاوی الحامدیّة، بیروت، دار المعرفه، [بی تا]؛

17.  حیدر، علی، دُرَرُ الحُکّام شرح مجلة الاحکام، تحقیق و تعریب فهمی حسینی، ریاض، عالم الکتب، 2003م؛ این کتاب شرحی بر مجلة الاحکام العدلیة است. المجلة در واقع متن قانون مدنی در اواخر دورۀ عثمانی و سپس در بسیاری از کشورهای عربی در دورۀ مدرن است.

18. جمعی از عالمان هند، الفتاوی الهندیة المُسَمّی بِالفتاوی العالمکیریه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، [بی تا]؛

مهمترین منابع شیعی که به بیان قواعد فقهی پرداخته اند به ترتیب تاریخ دورۀ حیات مؤلفان در این جا فهرست شده اند. این فهرست به محقق کمک می دهد تا تغییرات و تحولاتی را دریابد که در فرآیند تعریف قواعد در طول تاریخ فقه شیعه پدید آمده اند. با نگاهی به این فهرست میتوان دریافت که فقه شیعه تا قرن هشتم کتاب مستقلی در بیان قواعد فقهی نداشته است. برای تهیه این کتابها می توانید از بخش فروش سایت آثار برتر درخواست کنید.

1.    شهید اول، ‌محمد بن مکی (734-786)،‌ القواعد و الفوائد، ‌تحقیق عبدالهادی حکیم، ‌قم، مکتبة‌ الداوری، 1396ق؛

کسانی بر این اثر شرح و تعلیقه نوشته اند. از جمله باید از نَضدُ القواعد  الفقهیة علی مذهب الامامیة از مقداد بن عبدالله سیوَری حِلّی (826)،‌ یاد کرد که به تحقیق عبداللطیف کوهکمری، قم، خیام، 1403ق چاپ شده است.

2.    ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین (؟-901)، اَلاَقطابُ الفِقهیة علی مذهب الامامیة، تحقیق محمد حَسّون، قم، مکتبة آیة‌ الله العظمی المرعشی النجفی، 1410ق؛

3.    شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (911-966)، تمهید القواعد، تحقیق مکتب الاَعلام الاسلامی فرع خراسان، قم، الحوزة العلمیه، مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر،1416ق/1374ش؛

4.    کاشف الغطاء، جعفر بن خِضر (1154-1228)، الحَقّ المبین، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، 1387ش؛

5.    نراقی، احمد بن محمد (1185-1245)، عَوائِد الایّام، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر، 1375ش؛

6.    حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی (؟-1250)، العَناوین، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1418ق؛

7.    بحرالعلوم، محمد بن محمدتقی (1261-1326)، بِلُغَةِ الفقیه: مجموعةُ بُحُوثٍ وَ رَسائلَ وقواعدَ فقهیة لامعة، تهران، مکتبة الصادق، 1984م؛

8.    کاشانی، حبیب الله بن علی مدد (1262-1340)، تسهیل المسالک الی مدارک فی رؤوس القواعد الفقهیة، قم، المطبعة العلمیة، 1404ق؛

9.    بهبهانی، علی (1264-1353)، القواعد الکلیة ممّا یَبتَنی علیه کثیرٌ مِن مُعضِلاتِ مسائل الفقه و الاصول، اهواز، مکتبة العلم، 1405ق؛

10.    شهابی، محمود (1282-1365ش)، قواعد فقه، تهران، دانشگاه تهران، 1333ش؛

11.    آل کاشف الغِطاء، محمدحسین (1294-1373)، تحریر المجلة، نجف، مکتبه المرتضویه، 1359ق؛

12.    بجنوردی، محمدحسن (1316-1395)، القواعد الفقهیة، نجف، مطبعه الآداب 1969-1982؟م؛

13.    مصطفوی، محمدکاظم، القواعد مائة قاعدة فقهیة معناً و مَدرکاً و مَورداً، قم، جامعة المدرسین، موسسة النشرالاسلامی، 1427ق؛

14.    الفقیه، محمدتقی، قواعد الفقیه، بیروت، دارالاضواء، 1987م؛

15.    محقق داماد، مصطفی (1324-   )، قواعد فقه، تهران، نشرعلوم اسلامی، 1363ش؛

16.    محمدی، ابوالحسن (1311-   )، قواعد فقه، تهران، نشر میزان، 1382ش؛

17.    مشایخی، قدرت الله (1323-   )، قاعده های فقهی، تهران، سمت، 1383ش؛