روشنفکر به طبقه‌ای از دانشوران جوامع نوین اسلامی گفته می‌شود که اولا جویای حقیقت‌اند، و یکی از والاترین حقایق برای آنها عدالت و اصلاح امور اجتماعی است، و ثانیا در بیان این حقیقت شجاع‌اند. روشنفکری نیز جریان‌های فکری برآمده از تأملات انتقادی و رویکردهای فرهنگی و سیاسی همین طبقه از فعالان و دانشوران است. با این دو تعریف معلوم می‌شود که به هر تحصیلکرده‌ای روشنفکر گفته نمی‌شود بلکه گونه‌ای فرهیختگی در این جا مراد است، هر چند صاحب آن فرهیختگی ممکن است تحصیلات آکادمیک نداشته باشد.

روشنفکری و روشنفکران مجموعه‌ای است از مدخلهای دانشنامه جهان اسلام به خامه شش متخصص مطالعات جهان اسلام. در همۀ مقاله‌ها با بررسی واژگانی و اصطلاحی، زمینه‌های تاریخی، خاستگاه و جایگاه اجتماعی، کارکرد و وظیفه و دستاوردها و پیامدهای روشنفکری در ایران، آسیای مرکزی، ترکیه، قفقاز و کشورهای عرب، این پدیده و ظرفیت اجتماعی از منظری جامع اما گزیده و مستند معرفی شده است. ابتدا سرگذشت روشنفکری در ایران، نسبت آن با انقلاب اسلامی و مسائل آن در شش بزنگاه راهبردی (دوگانه های “سنت و تجدد”، “دین و علم”، “تکلیف و حق”، “شرق و غرب”، “عدالت و آزادی” و “انقلاب و اصلاح”) به عنوان یک الگو به قلم سید احمد هاشمی روایت شده است، این سرگذشت درباره مناطق دیگر جهان اسلام با ساختاری کم و بیش مشابه بیان شده است.

روشنفکری و روشنفکران برای متخصصان و علاقه مندان تاریخ اندیشه و اجتماع و سیاست، اثری است خواندنی و پرفائده.