کتابچۀ املاک اینجوی فارس (سدۀ هشتم هجری)
از حسین رهنما که از خویشان سببی خاندان قریب گرکانی بود، مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی باقی مانده بود که بنابر معرفی دکتر اصغر مهدوی و ایرج افشار در سال 1375، کتابخانۀ آیت‌الله نجفی مرعشی در قم آنها را از ورثه خریداری کرد. رهنما زمانی که به کتابفروشی اشتغال داشت، بخشی از کتاب‌ها را در فارس گرد آورده بود. میان آثار خریداری‌شده، نسخه‌ای ناقص به خط سست و مغلوط و غیر معتمد از حیث ضبط دیده شد که بر صفحۀ نخست آن عنوان وقف‌نامۀ مدرسۀ هاشمی نوشته شده بود، اما موضوع کتاب، املاک اینجو و موقوفات این خاندان در فارس بود. این نسخه اکنون به شمارۀ 9220 در آن کتابخانه محفوظ است.
لازم به یادآوری و تأکید است که این رساله چون رونوشتی ناقص و غیر مصدَّق از سندی کهن است، از لحاظ حقوقی طبعا نمی‌تواند در شمار وقف‌نامه‌های معتبر و مسجل قرار گیرد و صرفا به عنوان متنی قدیمی که منبعی برای مطالعات تاریخی، جغرافیای تاریخ، معماری و… محسوب می‌شود، منتشر شده است.

مطالعات تاریخ معماری رابطه‌ای تنگاتنگ با متون کهن دارد. تاکنون در حوزۀ بررسی متون کهن چاپی، برای استخراج تخصصی تاریخ و فرهنگ معماری کارهای ارزشمند پراکنده‌ای صورت گرفته و خوشبختانه این فعالیت‌ها رو به گسترش دارد؛ اما در شناسایی دقیق و بررسی امکان بهره‌برداری از اسناد تاریخی تاکنون کاری شایسته انجام نشده است.
اسناد انواع بسیار دارد و می‌توان آنها را به شیوه‌های گوناگونی دسته‌بندی کرد؛ از جمله اسناد دیوانی، اسناد قضایی و اسناد شخصی. تقریبا در همه نوع سند، کمابیش می‌توان اطلاعات آشکار و نهان معماری، شهرسازی، باستان‌شناسی و … یافت. از سویی دیگر بسیاری از بناهای مهم و عام‌المنفعه در نظام وقف شکل گرفته و موقوفه است؛ بنابراین در میان انواع اسناد یادشده وقف‌نامه‌ها جایگاهی ویژه دارد. ارتباط این نوع سند با معماری و فرهنگ آن بسیار گسترده‌تر از دیگر انواع سند است. وقف‌نامۀ هر بنا یا مجموعۀ معماری شناسنامه و اساسنامه‌ای است که جزئی‌ترین اطلاعات مربوط به آن اثر را در خود دارد.
اسناد کهن از یک سو خط و زبان و بیان ویژه‌ای دارد، که خود بزرگ‌ترین مانع برای استفادۀ پژوهندگان غیرمتخصص در زمینۀ سند از این منابع ارزشمند است. از سوی دیگر نبود طبقه‌بندی علمی و پراکندگی اسناد در بایگانی‌های مختلف دولتی و خصوصی، کتابخانه‌ها و موزه‌های داخل و خارج کشور، و نیز نبود اطلاعات طبقه‌بندی‌شده برای استفاده‌های مورد نظر پژوهشگران و دانشجویان، ضرورت گردآوری، طبقه‌بندی، بازخوانی، تصحیح و انتشار این متون را بیش از پیش آشکار می‌سازد. بر این اساس این جلد به عنوان اولین جلد از گاهنامۀ اسناد معماری ایران منتشر شده است تا زمینه را برای پژوهش‌های گونه‌گون در این حوزه فراهم کند.
در اولین جلد این مجموعه به منزلۀ نمونه‌ای از مسیر آیندۀ کار، 9 سند (که برخی بیش از یک متن را در خود جای داده و مجموعۀ 12 وقف‌نامه را در بر می‌گیرد) عرضه می‌شود. تنوع زمانی و جغرافیایی از معیارهای گزینش وقف‌نامه‌ها در این مجلد بوده است. کهن‌ترین سند این مجموعه متعلق به سال 773ق و نوترین سند آن متعلق به 1351 شمسی است. نمونۀ نسخه‌های اساس اسناد این مجموعه، برای آشنایی با نمونۀ خطوط در پایان مجموعه منتشر شده و تصویر کامل اسناد اساس در پایگاه اطلاعات دانشنامۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران زمین در دسترس محققان است.

گذری بر معماری متقدم مسلمانان به شرح آثار معماری‌ای می‌پردازد که از سه قرن نخست تاریخ اسلام بر جای مانده‌اند. این بناها از اهمیت بسیاری برخوردارند؛ به‌گونه‌ای که پژوهشگران بسیاری در پی آن بودند که بررسی کنند ریشه‌های پیدایش این معماری از کجا بوده و در گام‌های نخستین خود چه مسیری را پیموده است.
جان کرسول حدود 50 سال از عمرش را صرف یافتن آثار دورۀ نخست معماری اسلامی کرد. وی در دوره‌ای کار خود را شروع کرد که حتی فهرستی از بناها نیز در دسترس نبود. بنابراین با جست‌وجو در متون و سرزمین‌های کهن اسلامی مانند شام، ایران، آفریقا و مصر بناها را با تلاش خود پیدا و نقشۀ آنها را ترسیم کرد. عکس‌های بسیار مناسبی نیز از بناها گرفت تا بتواند این مجموعه را فراهم کند. کتاب حاضر شامل فهرست مبسوط و مفصلی از این آثار معماری است، بنابراین مطالعۀ این کتاب برای تمام پژوهشگران عالم هنر و معماری جهان اسلام ضروری است.

سنت‌گرایی یکی از جریانات اساسی روزگار ماست که نه تنها نمی‌توان آن را نادیده گرفت، بلکه آراء و نظریات سنت‌گرایان می‌تواند چگونگی نگرش به انسان را دچار دگرگونی‌های اساسی کند. هنر نزد سنت‌گرایان دارای ارزش و اعتبار فراوانی است، چنانچه آثار هیچ سنت‌گرایی را نمی‌توان یافت که دست کم بخشی از آن به هنر اختصاص نیافته باشد. خوشبختانه آرای سنت‌گرایان به ویژه در خصوص هنر برای پژوهشگران ایرانی ناشناخته نیست. به ویژه اینکه تنی چند از متفکران ایرانی همچون سیدحسین نصر خود در شکل‌گیری و معرفی این اندیشه نقش اساسی داشته‌اند. به همین دلیل جامعۀ پژوهشی ما بر عکس برخی از موضوعات، در این خصوص دارای منابع و مراجع قابل توجهی است و از این لحاظ نسبت به بسیاری از کشورها پیش است.
اثر حاضر در تداوم این شناخت کوشیده است تا مقالات اصلی نظریه‌پردازان سنت‌گرا را دربارۀ هنر در مجموعه‌ای واحد گردآوری نماید. بسیاری از این مقالات برای نخستین بار ترجمه می‌شوند و برخی دیگر نیز به دلایلی چند از نو ترجمه شده‌اند.