نویسنده: محمد رضا شفیعی کدکنی
نامه بهارستان، سال پنجم، شماره اول-دوم، بهار-زمستان 1383
چکیده:
امروز در عرصه مطالعات تاریخی فرهنگ ها و به ویژه در قلمرو نقد متنی (نصّی) و متن شناسی یکی از شاخه های در حال رشد، مطالعه درباره تحولات متن هاست که از خلال آنها می توان به تحولات ایدئولوژیک جامعه پرداخت. مسأله تغییر نام افراد یا افزودن بر و کاستن از وجوه شخصیت ایشان از آشکارترین و مهم ترین گونه های این نوع تحولات است. نخستین تغییراتی که در هویت برخی شخصیت های دینی و مذهبی روی داده است تصرفاتی است که کاتبان دوره های مختلف در متون به وجود آورده اند. نسخه های متعدد از یک اثر اگرچه در کار تصحیح متن کمتر مورد توجه قرار می گیرند، اما نسخه های متأخر و کتابت شده در قلمروهای جغرافیای متفاوت همان گونه که می تواند تحولات فیلولوژیک متن را نشان دهد آینه ای برای تغییرات سیاسی و ایدئولوژیک جامعه نیز به شمار می رود. در این مقاله به بررسی چند نسخه محدود از منطق الطیر از این دیدگاه پرداخته می شود و تحول عناوین خلفای راشدین و نعت و منقبت آنها در این منظومه مورد بررسی قرار می گیرد. در فرهنگ اسلامی ما، غالب متون کهن و نسخه های متعدد آنها بهترین مظاهر این تغییرات هستند و هر کدام از شاهکارهای برجسته ادبیات فارسی که در طول قرون بر دست کاتبان گوناگون همواره کتابت می شده اند، اگر از این دیدگاه بررسی شوند، سندی برای تحولات سیاسی و ایدئولوژیک جامعه ایرانی به شمار می آیند. از رهگذر این گونه متن ها و سنجیدن نسخه بدل های گوناگون آنها امروز می توان به مسائلی در اعماق جامعه و تاریخ دست یافت و یکی از نهانگاه های حقایق تاریخی همین تحولات ایدئولوژیک نسخه بدل هاست و می توان گفت نسخه بدل ها میدان درگیری و ستیز ایدئولوژی هاست.
کلیدواژه ها: ایدئولوژی، خلفای راشدین، سلسله صفویه، منطق الطیر، متن شناسی، نسخه بدل، نقد متنی.
فیپا:
شفیعی کدکنی، محمد رضا، نقشِ ایدئولوژیکِ نسخه بَدَل‌ها، نامه بهارستان، سال پنجم، شماره اول-دوم، بهار-زمستان 1383، دفتر 9-10، صفحه 93-110.
>>> برای دانلود رایگان مقاله عضو شوید