مواجهه با داروین

نخستین برخوردها با نظریۀ تکامل در شرق مسیحی و اسلامی

نظریۀ تکامل چگونه توانست اذهان را، از انجمن‌های علمی انگلستان تا کوچه‌های قاهره و کربلا و تهران، متوجه خود کند؟ این نظریه چه عکس‌العمل‌هایی میان منادیان ایدئولوژی‌ها و جهان‌بینی‌های مختلف برانگیخت؟ برخی در مواجهه با آن بر طبل انکار کوفتند و برخی دیگر همه چیز را در پایش قربانی کردند، گروهی هم که نمی‌دانستند با آن چه کنند و مانده بودند با دوست مواجه‌اند یا دشمن از خود پرسیدند: علم جدید را سر آن است که شالودۀ عقاید کهن را نابود کند یا خود تکیه‌گاهی است برای احیای حقایق سنتی؟
داستان مواجهه با نظریۀ تکامل در سرزمین‌های اسلامی، به ویژه روایت رویارویی سکولارها و مذهبیان عرب و عجم، اعم از مسیحی و مسلمان، داستانی شنیدنی است. رویارویی فکری افرادی که پس از قرن‌ها بحث و مناظره‌های نظری، اعم از بحث‌های فرقه‌ای و کلامی، اکنون با چالشی نوین روبه رو شده بودند، چالشی که میراث عظیم افکار قرون میانه را با شبیخونی پیش‌بینی‌ناپذیر تهدید می‌کرد.