چندی پیش، مقاله‌ای در مجلهٔ تایم منتشر شد که نویسنده‌اش ادعا می‌کرد آنچه «مطالعه عمیق» نامیده می‌شود، به‌زودی از بین خواهد رفت؛ چرا که میزان مطالعه عمیق میان آدم‌ها کمتر شده و این روزها دیگر آدم‌ها سرسری کتاب می‌خوانند و با وجود مطالب خلاصه شده اینترنتی، تعداد خواننده‌های کتاب‌ها روز به روز تقلیل پیدا می‌کند.

نکته وحشتناک ماجرا این جاست که مطالعات، ثابت کرده کتاب‌خوان‌ها در قیاس با افراد عادی، آدم‌های خوب‌تر و باهوش‌تری هستند و شاید تنها آدم‌هایی روی این کره خاکی باشند که ارزش عاشق شدن را داشته باشند.

بر اساس مطالعاتی که روان‌شناسان در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ انجام داده‌اند کسانی که رمان می‌خوانند، میان انسان‌ها بیشترین قدرت همدلی با دیگران را دارند و قابلیتی دارند با عنوان «تئوری ذهن» که در کنار آنچه خود به آن اعتقاد دارند، می‌توانند عقاید، نظر و علائق دیگری را مدنظر قرار دهند و دربارهٔ آن قضاوت کنند.

آنها می‌توانند بدون این که عقاید دیگران را رد کنند یا از عقیده خودشان دست بردارند، از شنیدن عقاید دیگران لذت ببرند.

تعجبی هم ندارد که کتاب‌خوان‌ها آدم‌های بهتری باشند. کتاب خواندن تجربه کردن زندگی دیگران با چشم غیر واقعی است. یاد گرفتن این نکته که چه طور بدون این که خودت در ماجرایی دخیل باشی، بتوانی دنیا را در چارچوب دیگری ببینی.

کتاب‌خوان‌ها به روح هزاران آدم و خرد جمعی همه این آدم‌ها دسترسی دارند. آنها چیزهایی 7 دیده‌اند که غیر کتاب‌خوان‌ها امکان ندارد از آن سر دربیاورند و مرگ انسان‌هایی را تجربه کرده‌اند که شما هرگز آنها را نمی‌شناسید.

آنها یاد گرفته‌اند که زن بودن چیست و مرد بودن یعنی چه. فهمیده‌اند که تماشای رنج دیگران یعنی چه. کتاب‌خوان‌ها بسیار از سن‌شان عاقل‌ترند.

تحقیق دیگری در سال ۲۰۱۰ ثابت کرده که هر چقدر بیشتر برای کودکان کتاب بخوانیم، «تئوری ذهن» در آنها قوی‌تر می‌شود و در نهایت باعث می‌شود این بچه‌ها واقعا عاقل‌تر شوند، با محیط‌شان بیشتر انطباق پیدا کنند و قدرت درک‌شان بالاتر برود.

تجربه‌های قهرمان‌های داستان‌ها تبدیل به تجربه‌های خود خواننده‌ها می‌شود. هر درد و رنجی که شخصیت داستان می‌کشد، تبدیل به باری می‌شود که خواننده باید تحمل کند. خواننده‌های کتاب‌ها هزاران بار زندگی می‌کنند و از هر کدام از این تجربه‌ها چیزی یاد می‌گیرند.

اگر دنبال کسی هستید که شما را تکمیل کند و فضای خالی قلبتان را پر کند، می‌توانید این کتاب‌خوان‌ها را در کافی‌شاپ‌ها، پارک‌ها و متروها پیدا کنید. چند دقیقه که صحبت کنید، آنها را به جا خواهید آورد.

کتاب‌خوان‌ها با شما حرف نمی‌زنند، با شما رابطه برقرار می‌کنند.

آن‌ها در نامه‌ها یا مسج‌هایشان انگار برایتان شعر می‌نویسند، صرفا به سؤالاتتان جواب نمی‌دهند یا بیانیه صادر نمی‌کنند، بلکه با عمیق‌ترین فکرها و تئوری‌ها پاسخ شما را می‌دهند. شما را با دانش بالای کلمات و ایده‌هایشان مسحور خواهند کرد.

آدم‌ها فقط باید عاشق کسی شوند که بتواند روح‌شان را ببیند. این آدم باید کسی باشد که به روح شما نفوذ می‌کند و به بخش‌هایی از روح شما دسترسی پیدا می‌کند که هیچ‌کس دیگر قبلا کشفش نکرده است.

بهترین کاری که خواندن داستان‌ها با آدم‌ها می‌کنند این است که کامل نبودن شخصیت‌ها باعث می‌شود ذهن شما سعی کند از ذهن دیگران سر در بیاورد. این جور آدم‌ها توانایی همدلی پیدا می‌کنند. ممکن است همیشه با شما موافق نباشند، اما سعی می‌کنند ماجراها را از زاویهٔ دید شما ببینند.

آنها نه‌ تنها باهوشند که عاقل هم هستند.

باهوش بودن همیشه هم خوشایند نیست، اما عاقل بودن آدم‌ها را تحریک می‌کند. همیشه مقاومت در برابر آدم‌هایی که می‌شود چیزی ازشان یاد گرفت کمی سخت است. عاشق یک آدم کتاب‌خوان شدن نه‌تنها کیفیت گفت‌وگو را بالا می‌برد، بلکه باعث می‌شود سطح گفت‌وگو بالا برود.

بر اساس تحقیقات، کتاب‌خوان‌ها به دلیل دایره وسیع واژگان‌شان و مهارت‌های حافظه، آدم‌های باهوش‌تری هستند. ذهن آنها در قیاس با آدمی معمولی که کتاب نمی‌خواند توانایی درک بالاتری دارد و راحت‌تر و به‌شکل مؤثرتری می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند.

قرار و مدار گذاشتن با آدم اهل کتاب به قرار گذاشتن با هزاران نفر می‌ماند. انگار که تجربه‌ای را که او با خواندن زندگی همهٔ این آدم‌ها به دست آورده، در اختیار شما قرار دهد؛ انگار با یک کاشف قرار گذاشته باشید.

اگر با کسی دوست باشید که کتاب می‌خواند؛ یعنی می‌توانید هزاران بار زندگی كنيد.

شماره پنجم ویژه نامه پرسش روزنامه اصفهان زیبا با عنوان «انفعال و سرگشتگی» (بهمن ماه 1399) بیشتر بخوانید

به گزارش خبرنگار مهر، دومین شماره از فصلنامه «نگاه آفتاب» ویژه زمستان ۹۹ به‌تازگی منتشر شده و روی پیشخوان مطبوعات کشور آمده است.

این‌مجله با صاحب‌امتیازی موسسه سروش مولانا و مدیرمسئولی مریم موسوی منتشر می‌شود. شورای سردبیری آن هم متشکل از سید هدایت جلیلی، امیر یوسفی و پژمان موسوی است.

این‌شماره از مجله مورد اشاره، گفت‌وگویی با غلامحسین امیرخانی پیشکسوت خوشنویسی کشور دارد که به‌همین‌بهانه اثری از وی را روی جلد خود چاپ کرده است. گفت‌وگو با امیرخانی درباره دیدگاه‌های وی در زمینه عرفان و شخصیت مولانا و پیوند خوشنویسی ایران با این‌مفاهیم انجام شده است. سپس بخش «حکمت» آمده که مساله تنهایی را به‌عنوان یک‌بحران و دغدغه امروزی بشر در محور قرار داده و از ابعاد مختلف به آن پرداخته است. در این‌زمینه، آموزه‌های مولانا درباره تنهایی مد نظر قرار گرفته است. در این‌بخش، مطالبی از مصطفی ملکیان، امیرعباس علی‌زمانی، تقی آزاد ارمکی، سید احمد جلیلی، غلامحسین معتمدی، مهدیه کسایی زاده، سید ماجد غروی، باقر طالبی دارابی، مهدی میناخانی، محمد قنبری، کیمیا هادی زاده و محمود دهقانی چاپ شده است.

«کارنامه» بخش بعدی این‌مجله است که در آن کارنامه علمی رینولد نیکلسون مصحح مثنوی به‌عنوان یکی از مراجع اصلی مولاناشناسی جهان مورد بررسی قرار گرفته است. محمدجعفر یاحقی، عبدالله انوار، بهاءالدین خرمشاهی، نصرالله پورجوادی، همایون همتی، جمشید کیانفر، علی اشرف صادقی و رضا اشرف زاده افرادی هستند که در این‌باره مطالبی نوشته‌اند. بخش بعدی «جستار» است که نوشته‌هایی از مهناز قانعی، امیر اکرمی، محمدنوید بازرگان، ایرج رضایی، نسرین فقیه ملک مرزبان و ابراهیم خدایار را درباره تصحیح‌ها و شرح و تفسیرهای مورد علاقه‌شان از آثار و تفکر مولانا شامل می‌شود.

در ادامه مطالب دومین شماره «نگاه آفتاب» بخش «هفت‌اقلیم» آمده که درباره ظرفیت‌های موسیقایی شعر مولانا است و نوشته‌هایی از علیرضا میرعلی‌نقی، کیخسرو پورناظری، هوشنگ جاوید و بهزاد عبدی را شامل می‌شود. درگذشت محمدرضا شجریان و کارنامه‌ هنری‌اش، بهانه‌ای برای ادامه مطالب این‌بخش مجله بوده که در آن به انتخاب‌های او از اشعار مولانا پرداخته است. در این‌زمینه هم مطالبی از مجدالدین کیوانی، شاهرخ تویسرکانی، سید ابوالحسن مختاباد و نورالدین میرفخرایی چاپ شده است.

«سنجه» عنوان بخش بعدی است که در آن تأملی بازاندیشانه در نسبت عرفان و دین نوشته اردشیر منصوری چاپ شده است. در این‌بخش علاوه بر گفت‌وگو با محمدعلی همایون کاتوزیان درباره نظام اخلاقی سعدی و مصاحبه با مهدی نصیری درباره نسبت نص‌گرایان با میراث عرفان؛ مطالبی از محمدجواد غلامرضا کاشی و شهرام صحرایی چاپ شده است.

«همسایه» عنوان بخش بعدی این‌مجله است که در آن نگاهی به مولانا و مولاناگرایی در افغانستان شده و مقالاتی از سید جمال‌الدین موسوی، سید اسحاق شجاعی، نقشبند حیدری، سید حسن اخلاق و جاوید مجددی را شامل می‌شود. سپس بخش «نقد حال» آمده که در آن پژوهشگران و نویسندگانی مانند هادی خانیکی، عبدالجبار کاکایی، محمد طلوعی و عبدالجواد موسوی درباره نسبت خود با مولانا گفته‌اند.

در بخش مقالات دومین‌شماره از مجله «نگاه آفتاب» هم این‌مطالب منتشر شده‌اند: «مرگ از نگاه مولانا» از ویلیام چیتیک، «تاریخ اجتماعی مولانا: پیشنهادی نو» اثر ابراهیم موسی پور و «زمان زایشگاه توهم» نوشته حسن فرامرزی.

در بخش «قفسه» به کتاب‌های «خمی از شراب ربانی» تألیف محمد علی موحد به قلم حسین مختاری، «طغیان خاموش مولانا و شمس (به انگلیسی)» تألیف مصطفی وزیری به قلم علیرضا رضایت؛ و «تصوف و طریقت‌ها در عصر عثمانی (به ترکی)» تألیف مصطفی کارا به قلم داوود وفایی پرداخته شده است. در ادامه همچنین مطلبی در گفت‌وگو با مریم جعفری نویسنده کتاب «هنر، خیال و زیبایی» درج شده که به بهانه چاپ این‌کتاب است. در بخش «روایت» نیز اخبار و گزارش‌های حوزۀ مولانا و مولاناپژوهی در ایران و سایر کشورهای جهان منتشر شده است.

آخرین بخش مجله «نگاه آفتاب» هم ترجمه خلاصه مطالب به سه‌زبان انگلیسی، ترکی و عربی است.

این‌مجله با قیمت ۷۰ هزار تومان روی پیشخوان مطبوعات آمده است.

منبع: خبرگزاری مهر

به مناسبت اول آبان ماه، 22 اکتبر، روز جهانی کتاب و کتابخوانی تقدیم می‌شود:

🟢 میکده خاموش
✍️ سرودۀ مصطفی بادکوبه ای

از نگاه من “کتابخانه” “میخانۀ راستین” است.

من و ساقی و ساغر مست و مدهوش
فضای میکده خاموشِ خاموش

نه سازی و دفی، نه چنگ و نایی
نه برخیزد ز ِ نی، بانگ نوایی

نه رقص و پایکوبی نه سماعی
نه آوای درودی، نه وداعی بیشتر بخوانید

صدای غرور زخم‌خوردۀ یک سرزمین

به یادِ آوازِ جاودانِ محمدرضا شجریان

ما همه می‌میریم. اما همه یک جور زندگی نمی‌کنیم. محمدرضا شجریان از دنیا رفت. دوست داشتیم بیشتر باشد. بیشتر بماند. بیشتر بخواند. ولی مرگ کاری به دوست‌داشتن‌های ما ندارد. با مرگ کاری نمی‌توان کرد. با زندگی اما بسیار کارها می‌توان کرد. از بختیاری ما بود که یکی از آن بسیار کارها را دیدیم. دیدیم که کسی در کاری چنان به مهارت و خلاقیت رسید که کارش هیچ کم نداشت. دیدیم که کسی پیش چشم ما شاهکار آفرید.

گوش سپردن به آواز ایرانی نوعی سلوک است. سلوک در لایه‌لایه‌های وجود. کسانی ایراد می‌گیرند که آواز ایرانی غمگین است. کسانی پاسخ می‌دهند آواز ایرانی شادی‌آفرین هم هست. هر دو گروه به معنایی درست می‌گویند. آواز ایرانی هم غمگین است هم شاد. هر دو گروه به معنایی درست نمی‌گویند. آواز ایرانی نه غمگین است نه شاد. نه غمِ آواز ایرانی حکایتِ افسردگی است، نه شادیِ آن بروزِ شیدایی. دل سپردن به آواز ایرانی سلوکی است روانی در جهت وارستگی. وارستگی از غم‌ها و شادی‌های روزمره. رهایی از روزمرگی. رهایی از عادت. رهایی از اضطراب. رهایی از انفعالات لجام‌گسیخته. اگر غمی در آن هست همان دولت غم است که حافظ از خدا خواسته. اگر شادی‌ای در آن هست شادی‌ای است در کنار غم چنانکه سعدی گفته. آواز ایرانی حکایت غنیمت شمردن دم است از آن گونه که خیام می‌جست و شکایت آتش همچنانکه مولوی می‌خواست. آواز ایرانی مثل دنیای فردوسی است: باشکوه و رازناک؛ آگاه به نام و ننگ در هزارتوی رازآلود زندگی و مرگ. این صورت آرمانی این آواز است، صورت کمال‌یافته‌ی آن. آواز محمد رضا شجریان چنین کمالی داشت. چنین کمالی دارد.

می‌دانم سلیقه‌ها مختلف است. آدمیان گوناگون‌اند و خواست‌ها رنگارنگ. زیبایی عالم هم در همین است. از تربیت و محیط تا بیوشیمی مغز و اعصاب همگی دخیل است در اینکه چیزی را دوست داشته باشیم و چیزی را نه. پس هیچ اصراری ندارم که باید آواز ایرانی را دوست داشت. آواز ایرانی حاجت به چنین اصراری ندارد. گمان می‌کنم کسانی که می‌توانند آن را دوست داشته باشند چندان زیاد نیستند. نیازی هم نیست زیاد باشند. مهم این است که هر کدام ما به رغم سلیقه‌های متفاوت با آشنایی درست و مؤانست با یک فرم و گونه می‌توانیم در حد خود شاهکار بودن شاهکارهای هر قالب و گونه را بفهمیم. مگر اینکه به اندازه‌ی آنها که می‌خواستند اجرای این و آن خواننده معمولی را هم‌شأن آواز شجریان جلوه بدهند اغراض سیاسی چشم و گوش‌مان را مُهر کرده باشد یا آنقدر پرت باشیم که فرق اجرای تصنیف و آواز را نفهمیم. با توسل به استعاره شاید بتوانم بگویم خیلی‌ها که آوازهای معمولی می‌خوانند آوازشان صرفاً یک خط است، با شنیدن آواز آنها که بهتر می‌خوانند با یک سطح مواجه می‌شویم، و آواز کامل یک حجم است. محمدرضا شجریان چنین حجم کاملی را خلق می کرد. این حجم کامل برای من شکوه نجیبانه‌ی بهترین نستعلیق‌نویسی‌ها را دارد، وارستگی و رهایی بهترین شکسته نستعلیق‌ها را، ظرافت و رنگارنگی بهترین کاشیکاری‌ها و نگارگری‌های ایرانی را، و وقار و طمأنینه‌ی بهترین معماری‌ها و باغ‌آرایی‌های ایران را. آن موسیقی و این هنرها که نام بردم همه محصول یک روحیه است و یک تاریخ. با همه‌ی فراز و نشیب‌ها و پست و بلندهایش. به گوش من که از نوجوانی عاشق موسیقی ایرانی شده‌ام و هم جملگی لحظه‌های حزن‌آلود زندگی‌ام و هم جملگی اوقات خوش آن را با این موسیقی و به طور خاص با آواز شجریان گذرانده‌ام این موسیقی و آن آواز خانه‌ی وجود است. همانطور که مارتین هیدگر می‌گفت زبان خانه‌ی وجود است.

زبان فقط این کلمه‌ها نیست که به کار می‌بریم، زبان همه‌ی آن چیزی است که خود را با آن بیان می‌کنیم. موسیقی کلاسیک غربی ستایش‌برانگیز است. چه کسی ممکن است ظرافت موتسارت و شکوه بتهوون و رازورزی باخ و خوف و رجای واگنر را حس نکند؟ و بسیاری دیگر و بسیاری دیگر را؟ و سرمستی انواع گونه‌گون موسیقی‌های مختلف را. ولی نمی‌توانم ادا دربیاورم. نمی‌خواهم ادا دربیاورم. در اندیشه و ادبیات و هنر آنقدر با “مدرن” بودن انس دارم که ذره‌ای احساس بدهکاری به مدرنیته نکنم. لذت بردنم از چیزهای مدرن نمایش نیست. واقعی است. پس دلیلی نمی‌بینم ادای لذت نبردن از سنت را دربیاورم. موسیقی غربی خانه‌ی من نیست. برای من هتلی است مجلل که در آن مهمانم کرده‌اند. لذت‌بخش است، اما فضای مأنوس خانه را ندارد. موسیقی ایرانی خانه‌ی وجود من است. صدای نی و سه تار و تار و سنتور و کمانچه و تنبک. و آواز محمدرضا شجریان که چنان پُر است و لبریز که بی همراهی ساز نیز هیچ کم ندارد. چنانکه در “دلشدگان” دوست‌داشتنی علی حاتمی مشاهده کرده‌ایم. هرچند همراهی ساز رنگارنگ‌تر و دل‌انگیزترش می‌کند. آواز شجریان موسیقی‌ای است کامل. لازم نبوده است او وسواس ادای کلمات را داشته باشد. چون در آوازش شعر به موسیقی بدل می‌شود. بخشی از سلوک شنیدن چنین آوازی نیز همین است: ما شعرهایی را می‌شنویم که یا از پیش حفظ‌ایم یا به لطف آواز شجریان در شنیدنهایی مکرّر آنها را از بر خواهیم شد. آواز ایرانی مانند خوشنویسی ایرانی است، همزاد کلمه و کلام. همزاد شعر. خوانایی آن با مؤانست با شعر بیشتر می‌شود. لذت کشف کلام لذتی مضاعف است. آواز شجریان استمرار کلام فارسی است. تداوم غزل است از سعدی و حافظ تا سایه و شفیعی کدکنی. پایداری شعر فارسی است با “داروگ” نیما و “زمستان” اخوان. شجریان شاعر نیست اما آوازش مأمن شعر فارسی است. تا وقتی زبان فارسی هست و شعر هست و غزل هست، تا وقتی فصاحت سعدی را می‌فهمیم، آواز شجریان ماندگار است. و چه اقبال خوشی بود که در دوره‌ای زیستیم که می‌شد صدا را با کیفیتی مطلوب ضبط کرد. حالا نه فقط آوازه‌ی محمدرضا شجریان که آوازش باقی می ماند به مثابه یادگاری در این گنبد دوّار. صدای سخن عشق. صدایی که حریم هر اهل دلی را رنگ مِهر خواهد زد، و خلوت هر اهل اندیشه‌ای را در این دیار ژرفا خواهد بخشید.

صدای شجریان موهبت بود. کمتر کسی از چنان موهبتی برخوردار است. اما این همه‌ی ماجرا نبود. آدمیزاد از زیبایی طبیعی موجود کمتر لذت می‌برد تا آن زیبایی که خود می‌سازد و می‌آفریند. محمدرضا شجریان بهره‌مند از آن نوع غرور سالم بود که فرد را بر می‌انگیزد کاری کند در خور معیارهای بلند خود. چیزی بسازد و بیافریند مطابق سلیقه‌ی والای خویش. او از هر که می‌توانست آموخت. هر چه می‌توانست کرد. همه برای اینکه در آنچه می‌آفرید، یعنی آواز ایرانی، شاهکار خلق کند. او به این مرتبه دست یافت زیرا در کنار آن موهبت خداداد، شخصیتی داشت که آن را ذره ذره تراشیده بود. محمدرضا شجریان از آن دست آدم‌ها بود که خودشان را چنان می‌سازند که ناگزیری تحسین‌شان کنی و دوست‌شان داشته باشی. جز خودشیفته‌هایی که در بن وجودشان سخت احساس حقارت می‌کنند، جز میانمایگانی که دنبال عیبی در کار دیگران می‌گردند و می‌توانند از یکبار غلط خواندن یک شعر یک عمر سخن بگویند مگر تشفّی خاطری حاصل کنند، دیگران همه از دیدن غرور سالم لذت می‌برند. حُسن را هر انسان سالمی تحسین می‌کند. شجریان این بخت را داشت که با غرور زیبایش صدای غرور زخم خورده‌ی یک سرزمین کهن اما سربلند باشد. با هوشمندی‌اش صدای مردمی باشد که سکوت‌شان همیشه سرشار از ناگفته‌هاست. سیمین بهبهانی با صلابت و سختگی تمام گفته است: ” ترکه نیستم که شوم خم کاج استوار بلندم / با من است ذات صلابت گرچه قطعه قطعه کنندم …//… بید را بگو که بلرزد باد را بگو که بتازد / ننگ بید و باد مبادم کاج استوار بلندم”. این سرزمین به لطف چنان استواران بلندی باقی مانده است و محمدرضا شجریان یکی از بلندترین ِ آن استواران در روزگار ما بود. او نه به معنای مبتذل و دم دستی و پیش پا افتاده‌ی واژه که به معنای درست کلمه “هنرمند” یک “سرزمین” بود. نماینده‌ی یک تاریخ. و چه خوب که هنرمند این سرزمین و نماینده‌ی این تاریخ شاهکار می‌آفرید. آوازهای او به‌ویژه در دو دهه‌ی نخست پس از انقلاب بی‌تردید شاهکار است. تا وقتی ایران هست و زبان فارسی هست نام محمدرضا شجریان زنده می‌ماند، با آوازهایی که بوی خاک باران‌خورده است در دل کویر.

نویسنده: محمد منصور هاشمی

منبع: کافه کاتارسیس