وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اِکهارت

محیی الدین ابن عربی و مایستر اِکهارت، که این کتاب به گزارش، تحلیل، و مطالعه مقایسه ای (تطبیقی) آراء و نظراتشان می پردازد، دو عارف و نظریه پرداز اهل عرفان اند که، چون یکی از آنان مسلمانی پیرو سنت نبوی است و دیگری مسیحی ای پیرو کلیسای رومی، هر دو به فرهنگ عرفانی ادیان ابراهیمی متعلق اند. بنابراین، موارد اتفاق نظر و اشتراک قول آنان، در قیاس با وقتی که هر یک از این دو با یک عارف و نظریه پرداز عرفان هندویی، بودایی، یا چینی مقایسه شود، کم نیست. کتاب حاضر آراء و نظرات دو نظریه پرداز عرفان را، که به حوزه عرفان ادیان ابراهیمی تعلق دارند، شرح، تحلیل و مقایسه می‌کند و در نتیجه، به حوزه عرفان تطبیقی گام می‌نهد.

این کتاب در واقع رسالۀ دکتری آقای قاسم کاکایی است که اکنون استاد تمام در دانشکده الهیات دانشگاه شیراز است.

معرفت‌شناسی شاخه‌ای از فلسفه است که موضوعش معرفت انسانی است، اما نه «لزوما» منحصر در این موضوع، و هدفش «تعیین موارد واقعی معرفت» یا «تشخیص باورهای صادق در برابر باورهای کاذب» است. اما چنین نیست که اگر باوری صادق باشد، «لزوما» بتوان صدق آن را احراز کرد و اگر باوری کاذب باشد، «لزوما» بتوان کذب آن را احراز کرد. باورهایی هستند که احراز صدق و کذب آنها ممکن نیست، مانند این که بگوییم: فرزان باور دارد که روح هر انسانی با مرگ همراه کالبد انسان دیگری در این جهان دوباره متولد می‌شود.
هدف دیگر معرفت‌شناسی «ترجیح باورها بر یکدیگر» است. اما چگونه و با چه ملاکی باوری را بر باور دیگر ترجیح دهیم. بسیاری از فیلسوفان ملاک معقولیت را معرفی کرده‌اند. خود «معقولیت» هم مبهم است و در این کتاب هم رفع ابهام از این صفت ترجیح‌دهنده می‌شود و هم ملاک‌های دیگر بر خواننده عرضه.
مسألۀ معرفت‌شناسی چیست؟ این مسأله‌ها هستند که بدنۀ اصلی هر رشته‌ای از دانش را تشکیل می‌دهند. در معرفت‌شناسی با این مسائل روبرو هستیم: معرفت چیست؟ منابع معرفت کدامند؟ مجموعه دانسته‌های ما چه ساختاری دارد؟ معرفت انسانی چه محدودیت‌هایی دارد؟ کسب معرفت چه سازوکاری دارد؟ آیا روش‌های کسب معرفت بهبودپذیرند؟ چه چیزی را باید باور کرد و چه را نه؟
اینها بخشی از مسائلی‌اند که منصور شمس در این کتاب به آنها پرداخته است. بعلاوه، آشنایی با تحلیل فلسفی، فلسفۀ تحلیلی و رابطۀ اینها با معرفت‌شناسی در این کتاب به زبانی ساده و فنّی توضیح داده شده‌اند.
مؤلف در ویراست سوم کوشیده است با شگردهایی اصل‌ها، تعریف‌ها، و مثال‌ها را متمایز سازد. در این ویراست مثال‌های بیشتری در مقایسه با ویراست‌های قبلی وجود دارد.

برای ایرانیان که در میان بسیاری از ملل و اقوام به داشتن ذوق و فطانت فلسفی ممتازند و در پی اندازی بنای فلسفی یک نظام فلسفی ویژه سهمی اساسی ایفا کرده اند، آشنایی دقیق و نقادانه با فلسفه ی تحلیلی، خالی از فایده نخواهد بود و احیانا می تواند به فیلسوفان و متفکران این مرز و بوم در تألیف اندیشه های بدیع و کارساز کمک کند. آنچه که زمینه ساز تدوین این مجموعه مقالات شد، توجه به این نکته است که شمار زیادی از آرایی که در مخالفت و حتی احیانا در مواردی در دفاع از فلسفه ی تحلیلی ابراز می شود غیردقیق و مبتنی بر مفروضات نا صحیح است. مجموعه ی حاضر کوششی است در جهت معرفی “واقع نمایانه” فلسفه ی تحلیلی، به این امید که شناخت صحیح تر این جریان فکری بتواند به بهره گیری مؤثرتر از امکاناتی که درآن نهفته است، مدد رساند.

«مبادی مابعد الطبیعی علوم نوین» کتابی است در فلسفه علم (علم شناسی) که خود از فروغ معرفت شناسی است. علم شناسی بر دو گونه است: پسینی و پیشینی. و علم شناسی پسینی نیز خود سه بخش دارد: یکی تحقیق تاریخی در مبادی غیر علمی علم. و دیگری بازسازی عقلانی تاریخ علم و تحلیل منطقی اجزاء و اندام های درونی آن، و سوم تبیین روانشناختی و جامعه شناختی رفتار جمعی عالمان. کتاب برت علم شناسی پسینی از نوع اول است. و مراد وی از «مابعدالطبیعی» جمیع مقدمات و عناصری است که خود از جنس علم تجربی نبوده اند اما در تکون و تکامل آن مدخلیت بسیار داشته اند. این کتاب، با آنکه بیش از شصت سال از تحریر نخستینش می گذرد، همچنان زنده و باطراوت است و در عرصه معرفت شناسی رقیب توانای چندانی نیافته است و ظهور آن در دوران اوج و رونق پوزیتیویسم در علم، حکایت از بینائی و دلیری مولف نقاد و بصیر آن دارد.