نویسنده: احمدعلی اسدی
پژوهش هایی درباره تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران (مجموعه مقالات سومین همایش باستان شناسان ایران به کوشش شهرام زارع)، انتشارات بصیرت، 1391
چکیده:
عمده ترین بازمانده های منقول شهر دوره اسلامی استخر در استان فارس، سفالینه های قالب زده به دست آمده از کاوش های این محوطه است. قطعات ظروف قالب زده استخر، به طور گسترده ای در لایه های سطحی این محوطه به چشم می خورد و نشان از تولید گسترده این گونه ظروف تا سده های آخر حیات شهری آن دارد. ریخت ها و گونه های متعدد سفالینه های دوره اسلامی استخر بیان کننده سبکی از سفال سازی آغاز دوره اسلامی است که کمتر بدان پرداخته اند. تا به امروز مطالعات درباره سفال سازی دوره اسلامی در ایران بیشتر بر مراکزی مانند ری و نیشابور متمرکز بوده و توجه کمی به سایر مراکز شده است. در این میان، سفالینه های قالب زده استخر سبکی بسیار مایه ور و در عین حال کم شناخته دارند. اریک اشمیت، محوطه استخر آغاز دوره اسلامی را هم تراز با ری، فسطاط و سامرا از مراکز کانونی سفال سازی این دوره یاد کرده است. ویژگی هایی مانند روش ساخت و نقوش بسیار متنوع تزیینی از مهم ترین وجوه تمایز سفال نوع قالب زده استخر است. در این میان، آنچه جالب توجه است تداوم طیف گسترده ای از نقشمایه های پیش از اسلام در تزیین سفالینه ها است. این امر در واقع نشانگر نمونه ای ملموس از تداوم هنر دوره ساسانی تا چندین سده پس از ورود اسلام به ایران است. گونه های خاصی از نقشمایه های گچبری و فلزکاری ساسانی و حتی برخی از شکل های معماری ساسانی را می توان در نقشمایه های سفالینه های قالب زده استخر دید. به جز این، طبقه بندی این ظروف و نوع کاربرد آن ها نیز بیانگر مسائل فراوانی در زمینه تجارت و پیوندهای منطقه ای و فرامنطقه ای است. مجموعه باستانی شهر استخر طی دهه 1930م و در خلال فعالیت های اشمیت و هرتسفلد در تخت جمشید مورد کاوش قرار گرفت. هرچند هنوز هیچ گونه گزارش جامعی از کاوش های استخر منتشر نشده، اما بی شک عمده ترین و مهمترین یافته های کاوش این محوطه سفالینه هایی است که به فراوانی و در لایه های دوره آغاز اسلامی آن به دست آمده اند. این ظروف که امروزه در انبار موزه تخت جمشید نگهداری می شوند، علی رغم اهمیت فوق العاده و با گذشت 70 سال از زمان کاوش آن ها، تاکنون معرفی و مطالعه نشده بود. این نوشتار کوششی است در راستای معرفی این آثار.
کلیدواژه ها: سفال، دوره اسلامی، شهر استخر.
فیپا:
اسدی، احمدعلی، پژوهشی درباره سفال سده های آغازین دوره اسلامی شهر استخر، فارس، پژوهش هایی درباره تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران (مجموعه مقالات سومین همایش باستان شناسان ایران به کوشش شهرام زارع)، انتشارات بصیرت، 1391، صفحه 195-219.