نویسنده: علی ملک‌عباسی
پژوهش هایی درباره تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران (مجموعه مقالات سومین همایش باستان شناسان ایران به کوشش شهرام زارع)، انتشارات بصیرت، 1391
چکیده:
مطالعات زمین شناسی در بررسی های باستان شناسی، به سه بخش عمده تقسیم می گردد. بررسی در محوطه ها و تپه های تاریخی کاوش نشده، محوطه ها و بناهای تاریخی کاوش شده و بررسی در محوطه هایی که برای شناسایی باستانی بودن یا باستانی نبودن آن، پیش از کاوش، مطالعه می گردند. در سال 1902م، ژاک دمورگان، زمین شناس فرانسوی که برای اکتشافات نفتی به ایران آمده بود، به اتفاق هیأت همراهش با مورفولوژی تپه ای شکلی (مشابه یک گنبد نمکی) مواجه شدند که پس از بررسی و کشف آجر کتیبه داری در اطراف آن، دریافتند که این یک تپه باستانی است. از آن پس طی 11 فصل کاوش، پرده از رازهای یکی از بزرگترین ذیقورات های جهان برداشته شد. این در حالی بود که پس از این رویداد، مشکلات عدیده ای برای این بنای کهن پدید آمد که موضوع اصلی مقاله، یعنی فرسایش، در این زمینه است. یکی از دلایل مهم بررسی یک منطقه باستانی بی شک شناخت عواملی است که در روند فرسایش آن مؤثرند. بدیهی است که عوامل مختلف محیطی نقش بسزایی در تغییرات هر منطقه ای ایفا می کند. لذا شناخت و بررسی این عوامل شاید به نوعی کمک در شناسایی راه های مقابله یا کم کردن سرعت فرسایش آن داشته باشد. بر اساس مطالعات انجام شده، ذیقورات چغازنبیل بر روی تاقدیس سردارآباد قرار دارد که این تاقدیس متشکل از لایه های مارن و ماسه ای است. نوع دانه بندی و لایه بندی موجود در کنار تناوب لایه ها باعث می گردد تا محیطی مناسب و مستحکم در برابر شرایط مختلف محیطی را دارا باشد. تاقدیس سردارآباد، ساختارهای زمین شناسی و نوع قرارگیری آن در منطقه خوزستان که وضعیتی نابرجا و نرم فرسا دارد، بهترین منطقه و شرایط را برای پایداری این بنای تاریخی به وجود آورده است. دوری از گزند سیل های رودخانه دز، قرارگیری ذیقورات بر روی لایه های ماسه سنگی و استفاده از مصالح بهینه باعث شده تا شرایط استحکامی این بنا به قوه خود باقی بماند. با وجود قرارگیری گسل در نزدیکی این بنا، تخریب در هیچ نقطه ای از آن بر اثر حرکت گسل مشاهده نمی شود که شکل ظاهری و ساخت بنا نیز در آن موثر بوده است. از طرفی، مطالعه بر روی خاک رُس مصرفی در بنا، مشخص نمود که این خاک از لایه های سازند آغاجاری موجود در تاقدیس برداشت شده و از رسوبات کنار رودخانه استفاده نشده است. بر این اساس، مطالعات ژئوآرکئولوژی چغازنبیل نشان می دهد که عیلامیان باستان بر محل قرارگیری این بنا اشراف لازم داشته اند و استفاده از مصالح مناسب، با نگرش انجام شده و در برقراری و استحکام آن تا عهد حاضر، موثر بوده است.
کلیدواژه ها: چغازنبیل، خوزستان، ژئوآرکئولوژی، فرسایش.
فیپا:
ملک‌عباسی، علی، مطالعات ژئوآرکئولوژی در چغازنبیل، خوزستان، پژوهش هایی درباره تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران (مجموعه مقالات سومین همایش باستان شناسان ایران به کوشش شهرام زارع)، انتشارات بصیرت، 1391، صفحه 36-41.