نقدی بر گزارش مسعودی از توجه ایرانیان به کعبه در روزگار پیش از اسلام

نویسنده: سیدحسن مهدیخانی سروجهانی
تاریخ و تمدن اسلامی، سال نهم، شماره هفدهم، بهار و تابستان 1392

چکیده ویرایش شده در سایت آثار برتر:
تاریخ نگاری دورۀ ساسانی در تکامل تاریخ نگاری اسلامی جایگاه خاصی دارد. اما به دلیل از بین رفتن برخی از متون ساسانی اطلاعات مربوط به این دوره از متون مورخان مسلمان گرفته شده است. از این جمله است ابوالحسن علی بن حسین مسعودی (د. 345ه)، گزارشی را در دو اثر معروف خود، مروج الذهب و التنبیه و الاشراف، آورده که طبق آن ایرانیان باستان، من جمله ساسان پسر بابک با هدایایی به زیارت کعبه می رفته اند. بر اساس این روایت، نام چاه زمزم نیز از زمزمۀ ایرانیان اقتباس شده است. این مقاله با بررسی نکات اساسی روایت مسعودی، به مقایسۀ آن با روایاتی که در منابع دیگر دربارۀ تاریخ ایران و تاریخ مکۀ پیش از ظهور اسلام آمده، می پردازد. در این نوشتار معلوم می شود خبر توجه ایرانیان به کعبه در دوران پیش از اسلام، در آثار مورخان پیش از مسعودی و مورخانی که پس از وی با دید نقادی تاریخ نوشته اند، نیامده است، بلکه این روایت، روایتی شاذ است که فاقد اصالت بوده و نشأت گرفته از اندیشه های شعوبی گرانۀ ایرانیان در دوران اسلامی می باشد. اصل روایت را در مروج الذهب، جلد اول ص 266 یا در تنبیه الاشراف، ص 96 با کمی اختصار ببینید. در آنجا چنین تعبیر کرده که «ایرانیان از روزگار بسیار قدیم بر کنار زمزم زمزمه می کردند.» در مقالۀ حاضر پیشینۀ این بحث نیز در میان مقالات فارسی به خواننده عرضه شده است.

کلید واژه ها: مسعودی، ایرانیان و اعراب، ساسان، کعبه، زمزم، زمزمه، نگاه تاریخی انتقادی، تاریخ نگاری دورۀ ساسانی، تاریخ نگاری اسلامی.

فیپا:
مهدیخانی سروجهانی، سیدحسن، نقدی بر گزارش مسعودی از توجه ایرانیان به کعبه در روزگار پیش از اسلام، تاریخ و تمدن اسلامی، سال نهم، شماره هفدهم، بهار و تابستان 1392، صفحه 41-57.