نویسنده: عنایت‌الله رضا
مجموعه مقالات انجمن واره بررسی مسائل ایرانشناسی، به کوشش علی موسوی گرمارودی، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ دوم، 1371
چکیده:
قرن‌ها پیش از مهاجرت اسلاوها به اراضی جنوب روسیه، اوکرائین شمال قفقاز و کرانۀ شمالی دریای سیاه، اقوامی ایرانی‌نژاد چون سکاها، اسکیت‌ها، سرمت‌ها، آلان‌ها و دیگران در آن سرزمین سکنی داشتند. اسکیت‌ها که سراسر اراضی شمالی دریای سیاه و بخش بزرگی از اوکرائین کنونی را در اختیار داشتند، بعدها به سوی مشرق و آسیای مرکزی و سیبری غربی روی آوردند. «روستوتسف»، دانشمند روسی، این گروه را «برادران شمالی دولت بزرگ هخامنشی» نامید. آسیای مرکزی، به ویژه خوارزم را بسیاری محققان سرزمین اصلی آریاییان نامیده اند. طبق اظهار نظر «دیاکونوف» مورخ شوروی، سرزمین‌های پهناور شمال شرقی دریای سیاه، اراضی جنوبی حوضه رود ولگا، منطقۀ اورال، قزاقستان و آسیای مرکزی از اواخر هزارۀ نخست پیش از میلاد توسط قبایل ایرانی از جمله اسکیت‌ها، سرمت‌ها، آلان‌ها، روکسالان‌ها و بازیگ‌ها مسکون شده بود. سکاها دامنۀ پیشرفت خود را در شرق تا سند و در غرب تا اراضی آشور گسترش دادند. وجود گورکان‌ها یا گورتپه‌های سکایی که روس‌ها آن را گورکان تلفظ می‌کنند، مؤید وجود این اقوام ایرانی در اراضی اوکرائین و شمال دریای سیاه است. از سدۀ سوم میلادی به تدریج اقوام اسلاو به این نواحی روی آوردند و با اقوام ایرانی نژادی که «اقوام ایرانی خارجی» نام گرفته بودند، تا اندازه‌ای ارتباط حاصل کردند. نفوذ فرهنگ کهن ایرانی از جمله فرهنگ سرمتی و آلانی را در فرهنگ و سنت‌های قوم اسلاو شرقی می‌توان مشاهده کرد. روس‌ها در سده‌های نخستین اسلامی چندین بار به اراضی جنوبی هجوم آوردند که از آن جمله است، هجوم به طبرستان و آبسکون در عهد حسن بن زید علوی و هجوم به قفقاز در سدۀ پنجم هجری. جهانگردانی چون احمد بن فضلان و ابراهیم بن یعقوب طرطوشی، در سدۀ چهارم هجری پیرامون احوال مردم روس شرحی نگاشته‌اند؛ نظامی گنجوی نیز در خمسه، پیرامون هجوم روس‌ها به قفقاز اشعاری ارائه کرده و مشخصات آنان را آورده است. وجود همسایگی و روابط بازرگانی مستلزم وجود روابط سیاسی و آشنایی بیشتر بود که با مبادلۀ سفیر میان دولت شیروانشاهان و دولت روسیه در سال 1466م و با سفر بازرگانی به نام «آفاناسی نیکتین» آغاز شد که حدود 6 سال به درازا کشید و بعدها به اعزام هیئت سیاسی در زمان شاه عباس دوم انجامید. در زمان شاه سلطان حسین صفوی نیز هیئتی به نمایندگی از سوی پتر کبیر امپراطور روسیه به ایران آمد. گسترش مناسبات بازرگانی و سیاسی موجب نفوذ فرهنگ میان ایرانیان و اقوام ساکن روسیه شد.
کلیدواژه‌ها: ایران، ایرانشناسی، روسیه، انحاد شوروی.
فیپا:
رضا، عنایت‌الله، ایرانشناسی در روسیه و اتحاد شوروی، مجموعه مقالات انجمن واره بررسی مسائل ایرانشناسی، به کوشش علی موسوی گرمارودی، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ دوم، 1371، صفحۀ 215-223.