نویسنده: احمد پاکتچی
دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد هشتم، 1377
عالمان اسلامی از همان عصر صحابه، در آموزش‌های اعتقادی، نصوص قرآن کریم و احادیث نبوی را برای استحکام‌بخشیدن به مذهب کلامی خود به کار می‌گرفتند، اما همواره بخش اصلی عبارات و شکل پرداخت ابراز عقیده‌ها را درک و برداشت‌های خود آنان تشکیل می‌داده است. این برداشت‌ها از سویی از معانی آیات قرآنی و سنت نبوی ریشه می‌گرفت و از دیگر سو، بر پایۀ تعقل و جهت‌گیری دینی اشخاص نهاده می‌شد. این تعقل و جهت‌گیری گاه به شخص عالم یا حلقه‌ای از عالمان همفکر باز می‌گشت و گاه حاصل فرهنگی ریشه‌دار و تعقلی پرسابقه بود که به یک جامعه با فرهنگ دیرینه تعلق داشت. آثار و مصنفات برجای مانده از سدۀ 1ق بسیار ناچیز است و سخن‌گفتن دربارۀ اندیشه‌های کلامی در این دوره، با کمبود اطلاعات و محدود بودن تحقیقات امری دشوار است. بدیهی است که کهن‌ترین نمونه‌های اندیشۀ کلامی، و قدیم‌ترین متون اعتقادی را، پس از کتاب و سنت باید در آثار و روایات منقول از صحابه جست‌وجو کرد؛ اما به استثنای اشاراتی کوتاه و پراکنده از برخی از ایشان، تنها کسی که نقل متون نسبتا مفصل در موضوعات کلامی به صورت خطبه از او شهرت یافته، امام علی(ع) است.
فیپا:
پاکتچی، احمد، اندیشه‌های کلامی در سدۀ نخست هجری، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد هشتم، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1377، صفحۀ 417-425.
برای مطالعۀ کامل مقاله به اینجا مراجعه کنید.