باستان شناسی ایران از آغاز تا سپیده دم شهرنشینی

وازنش و باززایی در حدود ۲۳۸ ق.م-۶۴۲ میلادی، گزارشی از سمینار یادواره ولادیمیر لوکونین

این کتاب مجموعه مقالات ارائه شده در چهارمین سمینار موزه بریتانیاست که به یاد «ولادیمیر جی لوکونین»، پژوهشگر برجسته روسی منعقد گردید. موضوع سمینار بین النهرین و ایران در دوران اشکانی و ساسانی بود، که از حسن اتفاق حوزه اصلی تخصص لوکونین به شمار می رفت. شش پژوهشگر برای گفتگو درباره جنبه های گوناگون این موضوع گرد آمده بودند.
«ریچارد ن. فرای» با مروری بر تاریخ دوران اشکانی و ساسانی زمینه بحث را آماده و «وستا سرخوش کرتیس» درباره فرهنگ و جامعه اشکانی سخنرانی کرد. «جرجینا هرمن» و «پرودنس هارپر» به ترتیب نقوش برجسته ایران در دوره ساسانی و ظروف نقره آن دوران را تشریح نمودند و «سنت جان سیمپسون» با بررسی هنر ساسانی در آسیای مرکزی برنامه را به پایان برد.

سیر تکامل اجتماعی و فرهنگی از هزاره هفتم ق.م. تا یورش مغول، گزارش گردهمایی بین المللی شوش و سمینار بلو

مجموعه حاضر ترجمه فارسی گزارشهای مربوط به دو مجمع بین المللی درباره سیر تکامل اجتماعی و فرهنگی شوش و جنوب غربی ایران از هزاره هفتم تا یورش مغول است که به کوشش خانم هایده اقبال به انجام رسیده است.
نخستین گردهمایی در سال ۱۳۵۴/ ۱۹۷۷ در شوش و دومین مجمع در سال ۱۳۶۴/۱۹۸۵ در مرکز منطقه ای بلَو فرانسه برگزار شد. نخستین گردهمایی به منظور تحقیقات لایه نگاری انجام شده در شوش از سال ۱۳۴۷ به بعد تشکیل گردید. این تحقیق ادوار مقدم بر دوره هخامنشی و به طور دقیق هزاره های سوم و چهارم را شامل می شود. گردهمایی بلَو با هدف بازنگری، برقراری تماسها و تبادل نظرها بین گروه ها و محققان تشکیل شد و بررسی سیر تکامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی منطقه از آغاز اسکان جمعیت در آن در هزاره هفتم قبل از میلاد تا ترک آن در زمان یورش مغول ها در قرن هفتم را در دستور کار خود داشت.

محوطه باستانی تپه حصار در جنوب شهر دامغان و در استان سمنان قرار دارد. قدمت تمدن یافت شده از این تپه باستانی به دوران پیش از هزاره چهارم تا هزاره نخست پیش از میلاد می‌رسد.
اریخ اشمیت به سه دوره در تپه حصار دست یافت و کاوش‌های تدفین را انجام داد. یکی از معروف‌ترین ساختمان‌های حصار در شمال خط راه‌ آهن قرار دارد که با خاک سرخ رنگ خود نظر اشمیت را جلب کرد. او به ساختمانی دست یافت که بر اثر به‌ آتش کشیده شدن از میان رفته بود و این ساختمان مهم‌ترین بخش حصار است که مشخص نیست توسط حمله کدام‌ یک از مهاجمان از میان رفته است. در کاوش‌ های اشمیت در این ساختمان مقادیر فراوانی اشیای طلایی، نقره‌ای، سربی و انواع زیادی مهرها به همراه 11 جسد سوخته مچاله شده و صدها پیکان سنگی به‌دست آمده که نشان از یک جنگ خونین دارد.
در بازنگری‌ها مشخص شد که تپه حصار دارای یک مرکز صنعتی بوده که به‌ دلیل آلودگی‌ های زیست‌ محیطی حتی 100 متر دورتر از حصار قرار گرفته است. بیش از 270 معدن قدیمی و سایت‌ های سرباری که فعالیت ذوب فلز در دوران باستان در آنها انجام شده است نیز در اطراف تپه حصار دامغان شناسایی شده است.
آنچه در مورد تپه حصار اهمیت دارد گورهای مملو از اشیای مفرغی، دستبند، طلا و سنگ لاجورد در گور زنان است، درحالیکه تمام قبرهای مردها یا خالی است یا تنها دارایی آنها یک‌ کاسه سفالی بوده است. می توان چنین نتیجه گرفت که جامعه چهار هزار سال پیش تپه حصار زن سالاری و ثروت جامعه در دست زنان بوده است.

مادام ژان دیولافوا مهندس راه و ساختمان و باستان‌ شناس فرانسوی بود و به همراه همسرش از سوی دولت فرانسه برای انجام کاوش‌ های باستان‌ شناسی سه بار به ایران سفر کردند. اولین مسافرت آنها در سال ۱۸۸۱ به بنادر جنوبی ایران صورت گرفت. مادام دیولافوا مطالعات و مشاهدات اجتماعی و یافته‌ های باستان‌ شناسی خود را به صورت یادداشت‌ های روزانه جمع‌ آوری کرد و در دو کتاب جداگانه انتشار داد.
کتاب اول به نام ایران، کلده و شوش است. این کتاب یکی از منابع مفید برای تحقیق در تاریخ دوره قاجاریه به ویژه سالهای سلطنت ناصرالدین شاه و آشنایی با اوضاع اجتماعی و اقتصادی مردم ایران در عصر مذکور به شمار می‌رود. طرح‌ ها و نقاشی‌ ها و عکس‌ هایی که مؤلف از مکان‌ ها و اشخاص تهیه کرده در کتاب به چاپ رسیده‌ است.
اشیای باستانی پرشماری به وسیله این زوج از کاخهای هخامنشی داریوش بزرگ و اردشیر دوم در شوش به موزه لوور پاریس انتقال یافت که اکنون در معرض نمایش قرار دارد. گفته می‌شود که هنگام انتقال اشیاء یافته شده به فرانسه آسیب‌ های بسیاری را بر یافته‌ های کاوش‌ های باستان‌ شناسی ایران وارد ساخته اند.

اساطیر نشان دهنده فرهنگ و نحوه تفکر مردمان در دورانهای کهن است. سخنگوی بازمانده های گرانبهایی است که از دل خاکها بیرون کشیده می شود و یا در دل سنگها و کوهها یافت می گردد. اساطیر نماینده تداوم زندگی فرهنگی یک ملت و به نوعی تاریخ آن است.
مؤلف در کتاب حاضر به زبانی ساده تاریخ اساطیری ایران را با تکیه بر متن‌ های کهن ایران به رشته تحریر کشیده است. وی نخست درباره واژه «اسطوره » و نحوه به وجود آمدن اساطیر و منافع اسطوره‌ شناسی سخن گفته و سپس منابع اساسی برای تدوین اساطیر ایران را معرفی کرده است. در ادامه به اقوام هند و اروپایی و هند و ایرانی و اساطیر مربوط به آن پرداخته است.
در نهایت مبحث آفرینش از دیدگاه اساطیر ایرانی را طی چهار دوره سه هزار ساله، با این مختصات بررسی کرده است: مرحله اول، به دو قلمرو «اورمزدی» و «اهریمنی» تقسیم شده و از امشاسپندان و ایزدان و دیوان سخن به میان آمده است. مرحله دوم درباره آفرینش پیش نمونه‌های گیتی است. حمله اهریمنی، سرنوشت پیش نمونه‌ها، نخستین زوج آدمی و رویدادهای سلسله پیشدادیان و کیانیان مربوط به مرحله سوم است  و در مرحله چهارم از آمدن زرتشت، فرزندان موعود او و سرنوشت پایانی جهان، بنابر اسطوره های ایران سخن رفته است.

منطقه جنوب غربی ایران در مطالعات باستان شناسی ایران در ادوار مختلف و به ویژه دورانهای آغاز تاریخ شهرنشینی اهمیت ویژه ای دارد. دنیل پاتس باستان شناس استرالیایی تلاش نموده است با استناد به آخرین کشفیات باستان شناسی و دیگر مدارک فرهنگی و زبان شناختی طرح و روایت جدیدی از فرهنگ و تمدن ایلام ارائه نماید.
این اثر از پیش از تاریخ تا صدر اسلام را در بر می گیرد و در آن ایلام و ایلامیان نهاد سیاسی مستقلی به شمار آمده اند که از پیش از جذب شدن در شاهنشاهی وسیع هخامنشیان، قدرت بزرگ و توانمندی در برابر بین النهرین و نواحی دیگر بودند.
از ویژگی های بارز این تحقیق جامعیت و دامنه گسترده آن در جستجوی منشاء و تأثیر ایلام بر فرهنگ و تمدنهای پیرامونش است. ارائه نمونه هایی از هنر سفالگری، پیکر تراشی، مهر و نقوش برجسته در پایان هر فصل بر جذابیت اثر افزوده است.