نویسنده: ناصر کاتوزیان
نقد و نظر، سال هفتم، شماره ۲۵-۲۶، زمستان ۱۳۷۹ و بهار ۱۳۸۰
فیپا:
کاتوزیان، ناصر، ” ستایش قرارداد یا اداره آن “، نقد و نظر، سال هفتم، شماره ۲۵-۲۶، زمستان ۱۳۷۹ و بهار ۱۳۸۰، صفحه ۲۶۶-۲۹۰.
فردگرايان بر اين باور بودند كه انسان به قراردادهاى خويش پايبند است. در حقوق عمومى، قرارداد اجتماعى پايه و مبناى اقتدار عمومى است و در حقوق خصوصى، قرارداد در حكم قانون دو طرف عقد است. اين اعتقاد بدين گونه توجيه مى شود كه قرارداد زاده اراده است و اراده تنها نيرويى است كه مى تواند براى انسان حق و تكليف به وجود آورد و به منزله قانونى است كه دو طرف براى تنظيم روابط خود وضع كرده اند. اين قياس نشان احساس احترام عميقى است كه حقوقدانان فردگرا براى قرارداد قائل بودند. از سوى ديگر، قاعده اخلاقى نيز انسان آگاه را پايبند عهد و پيمان خويش مى بيند و نقض عهد را مذموم مى شمارد و همين دستور منتهى به اعتبار قرارداد براى كسانى مى شود كه براى انعقاد آن تراضى كرده اند. ولى، نه ستايش فردگرايان توانست مانع از نگرانى انديشمندان نسبت به شروط گزاف و خدعه آميز قرارداد شود، نه دستور اخلاقى اطاعت از قرارداد. براى نمونه، چگونه مى توان شروطى را كه مانع آگاهى بيمه گذار از مسئوليت بيمه گر مى شود، نافذ شناخت؟ اين است كه امروز بيشتر انديشمندان تمايل دارند كه، به جاى ستايش قرارداد، سخن از اداره قرارداد بگويند. در اين مقاله، ما در جستجوى راه حلى ميانه هستيم؛ راه حلى كه هم از خودخواهي ها بكاهد و هم به شخصيت و استقلال انسان صدمه نزند.