اسامی برندگان جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران بدین شرح است:
ساخت مهرههای لاجوردی در شهر سوخته؛ تفسیر صنایع دستی در جامعهی شهریِ هزارهی سوم پیش از میلاد
الساندرا لازاری؛ مسیمو ویداله
رم: موسسۀ ایتالیاییِ خاور میانه و خاور دور
این کتاب پنجاه سال پس از نخستین حفاریها در شهر سوخته در سیستان [زابل] ایران (2500 ق.م.)، نتایج حاصل از کاوشهای کارگاههای سنگ لاجورد را در این سرزمین منتشر میکند. بازسازیِ دقیق ترتیب تولیدِ مهرههای سنگ لاجورد که در این شهر بزرگِ عصر مفرغ با استفاده از روشهای علمیِ به روز شده انجام میشده است، یادآور تولیدِ سرمته های برآمده از سنگهای چخماق است که در یک تراز زمانی موازی، برای سوراخ کردنِ مهره ها مورد استفاده قرار میگرفته است. این نتایج همچنین بسیاری از پیشفرضهای پذیرفتهشده را دربارهی نظام کار دوران باستانی در شهرهای عصر مفرغ مورد تردید قرار میدهد. تتبعات این اثر حاکی از این نتایج است:
*صنعتگران، استادکارانی تک محصول نبودند، بلکه کارشناسانی چندپیشه بودند که همزمان بر مصالح متنوعی نظیر سنگ لاجورد، فیروزه، سنگ چخماق، مرمرسفید و مس کار می کردند.
*آنها آزادانه در میان ویرانه های شهر بیتوته می کردند، غذای خود را از سواحل دریاچههای همجوار گرد میآوردند، و از زندگی در قصرها و جیره خواریِ برگزیدگان پرهیز می کردند.
*آنها احتمالا چادرنشینانی مستقل بودند که در مسیر چراگشت در امتداد دره هلمند حرکت میکردند، و از معیشت دائمی در بافت شهرنشینیِ اولیه برخوردار نبودند.
*آنها فناوریِ ساینده های حاوی کوراندم (سنگ سنباده) را کشف کرده بودند.
*و آنها برای نخبگانی که بر شهر حاکمیت داشتند، کار می کردند و نه برای تجار و حاکمان بین النهرین دوردست.
الساندرا لازاری، باستانشناسِ خاور نزدیک باستان، در سال 1954 در روم متولد شد. وی از سال 1985 پژوهشگر مؤسسۀ فن آوریهایِ کاربردی در بخش میراث فرهنگی شورای پژوهشی ملی ایتالیا و نیز کتابدار آن مؤسسه بوده است. وی در حوزه های تحقیقاتی متعددی در ایتالیا، سوریه، ترکیه، مجارستان، ترکمنستان، اردن، عمان و ایران فعالیت داشته است. او مسئولیت رایانه ای کردنِ داده های باستان شناختی را برعهده دارد. لازاری توجه ویژه ای به ویرایش آرشیوهای حفاریِ شهر سوخته در سیستان [زابل] ایران داشته است. او همچنین فلزشناسیِ مس در عربستان را در هزاره ی سوم و دوم پیش از میلاد مورد مطالعه قرار داده است و سرپرست کتابشناسیِ رایانه ایِ فلزشناسیِ باستانی است.
مسیمو ویداله استاد باستانشناسی خاور نزدیک و باستانشناسیِ صنایع دستی در دانشگاه پادووا در ایتالیاست. در سال های اولیۀ فعالیت های علمی خود در شهر سوختۀ زابل به حفاری پرداخت (1977-1976). وی پس از آن همچنان با اشتیاق وافری به ایران باستان و میراث آن عشق می ورزد. در سال های پیش، با چندین باستانشناس ایرانی همکاری داشته و در درۀ هلیل رود (منطقۀ جیرفت) و بار دیگر در زابل ایران به فعالیـتهای باستانشناختی اشتغال داشته است. رشتۀ اصلیِ تحقیقات وی ساختارِ باستانیِ صنایع دستی خاص و ارتباط چنین فعالیت هایی با تشکیلات سیاسیِ دولت شهرهای اولیه است.
هنرهای هندسه تزئینی: رسالهای اجمالی به فارسی دربارهی تداخل اشکال متشابه یا متوافق
«ﻓﻲ ﺗﺪاﺧﻞ اﻷﺷﮑﺎل اﻟﻤﺘﺸﺎﺑﻬﺔ أو اﻟﻤﺘﻮاﻓﻘﺔ»
گلرو نجیباوغلو
لیدن؛ بریل: انتشارات بریل
این اثر با ویرایش گلرو نجیباوغلو و با مقدمه و مقاله آغازین وی، با عنوان «هنرهای هندسه تزئینی: رسالهای اجمالی به فارسی دربارهی تداخل اشکال متشابه یا متوافق» (مجلدی در بزرگداشت آلپای ازدورال، مطالعات و منابع هنر و معماری اسلامی: الحاقاتی بر مُقَرنَس ، جلد 13، بریل، 2017) بر سند منحصر به فردی به فارسی تمرکز دارد که متعلق به دوران میانه است. این تنها منبع اصلی اسلامیِ شناخته شده (به تاریخ 1300 میلادی باز میگردد)، که طرح های هندسیِ الگوهای تزئینی را نشان می دهد، با متن های راهنمایِ گام به گام فارسی همراه است و نحوۀ طراحیِ آن شکل های پیچیده را توضیح می دهد.
این کتاب به شایستگی با گرایش کنونی به الگویابیِ هندسی اسلامی به عنوان منبعی الهامبخش برای موزاییککاری و شکلهای اشتقاقیِ پارامتریک در معماری و هنرهای معاصر انطباق دارد. با توجه به ارتباط چند وجهی این منبع با مورخان هنر و علوم، و نیز ریاضیدانان، فیزیکدانان، هنرمندان و معماران، هدف این کتاب ایجادِ امکان دسترسی بهتر به چنین منبع مهم و برگزیده ای در مورد هندسۀ کاربردی است.
این مجلد شامل رونوشتی از نسخۀ خطیِ فارسی همراه با آوانویسی و ترجمه آن به انگلیسی (توسط ویلر م. تکستون) و نیز حاوی طرح های تحلیلیِ مرحوم آلپای ازدورال (متوفی 2003) است.
گلرو نجیباوغلو پس از دریافت دکترای خود در سال 1986 در بخش تاریخِ هنر و معماری دانشگاه هاروارد به تدریس پرداخت. او از سال 1993 استاد هنر اسلامی در چارچوب برنامه های ویژه و مدیر آن پروژهها در دانشگاه هاروارد بوده است. وی ویراستار نشریۀ مقرنس؛ سالنامۀ فرهنگهای بصریِ جهان اسلام است؛ آثار او عبارتند از: معماری، آیین و قدرت (1991)؛ طومار توپ قاپی- هندسه و آذین در معماری اسلامی (1995)؛ عصر معمار سنان: فرهنگ معماری در امپراتوری عثمانی (2005)؛ تاریخچه آذین: از جهانی تا محلی (2016)؛ مجموعه ی هنر و معماری اسلامی (2017).
تصوّف: تاریخ جدید عرفان اسلامی
الکساندر کنیش
پرینستون و آکسفورد: انتشارات دانشگاه پرینستون
نویسنده نحوۀ نگرش به تصوف را از آغاز ظهور آن در سدۀ نهم میلادی و طیّ دوران پیشامدرن و مدرن از نگاه مریدان و دیگران در خارج از عالم عرفان مورد بررسی قرار می دهد. او جنبههای کلیدیِ تصوف، از تعاریف و گفتمانها (آموزهها) گرفته تا رهبری، فرقه ها و سیرهها را بررسی میکند. وی توجه ویژهای به رویکردهای صوفیه به قرآن دارد و نمونههای مشابهی را نیز در بهره گیری ایشان از متون مقدس در یهودیت و مسیحیت مطرح می کند. او نشان می دهد که چگونه تصوف بهمنزلهی مکتب از مجموعهای از آموزههای اخلاقی ساده به سنّتی با محوریتِ جهانی بدل شده، در حالیکه پیشوایان صوفی (شیخ و پیر) بازیگران قدرتمند زندگی عمومی مسلمان شدند. الکساندر کنیش نشان میدهد که چگونه اقتدار و مرجعیت ایشان از سوی کسانی که از برابریِ مسلمانان در مقابل خداوند بدون توجه به دستاوردهایِ معنوی و فکریشان دفاع می کردند، به تحدّی کشانده شد. کنیش با بهره گیری از نمونههای عینی از یمن و قفقاز شمالی، ریشههای درگیریِ جاری بین صوفیه و منتقدان بنیادگرایِ آنان، – مسلمان سلفی – را به عنوان واقعیت ملموس در زندگی امروزی مسلمان بررسی میکند. تصوف برپایۀ مجموعه ای غنی از منابع اولیه و ثانویه، ترسیمی جامع و مجاب کننده از منظری با اهمیّت در سنت اسلامی به دست میدهد.
الکساندر کنیش استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه میشیگان و پژوهشگر اصلیِ طرح تحقیقاتیِ اسلام سیاسی/اسلامگرایی در دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ روسیه است. گرایش های آکادمیک وی شامل تصوف، مطالعات قرآنی، تاریخ اندیشه ی کلامی، فلسفی و فقهی اسلام، و جنبشهای مدرن اسلامی/اسلامگرا همراه با نگرش تطبیقی است. او صاحب آثار علمی متعددی در این زمینه ها از جمله 10 کتاب است. الکساندر کنیش به عنوان ویراستار بخش «عرفان» در هیئت تحریریۀ دانشنامهی اسلام، چاپ سوم و همچنین سردبیر دانشنامهی عرفان اسلامی و مجموعه کتب عرفان اسلامی وابسته به آن (ایی. جی. بریل، لیدن و بوستون)، فعالیت دارد.
سحر حلال: زندگی و رسائل صاحب بن عَبّاد (م. 385/995)
موریس اَ. پومرنتس
لیدن؛ بریل: انتشارات بریل
موریس اَ. پومرنتس در این کتاب، زندگینامه و آثار ادبیِ سیاستمدار و اندیشمند برجستۀ مسلمان سدۀ دهم، صاحب بن عبّاد را مورد تحقیق و بررسی قرار می دهد. دورۀ وزارت وی از سوی امیران آل بویه که دامنهای بالغ بر تقریباً دو دهه در برمیگیرد، مقطعی مهم برای شکوفاییِ ادبیّات عرب، کلام معتزلی و مکتب تشیع در غرب ایران محسوب می شد. پومرنتس با استفاده از مجموعۀ عظیم رسائل ابن عبّاد، نقشی را که سخنوری و فصاحت در شیوۀ حکومت داری ، حفظ پیوندهای اجتماعیِ نخبگان، و اقناع عامه داشته، مورد پژوهش قرار می دهد. کتاب پومرنتس با بررسیِ وجوه زیباشناختی و عملیِ رسائلِ وزیر، اولین تحقیق جامع از این مجموعه مکاتبات وزین در چهار سدۀ نخست حکومت مسلمانان است. بازخوانیِ نامه های تصحیح شدهی وزیر که آکنده از تمجید، تملق و تهدید بود، به عنوان نمونه ای از «سبک نظری رایج»، نشان می دهد که نامه ها، سلسله مراتب و امتیازات ویژه را تأیید و تقویت می کرد و برخوردی خوشایند با آنها داشت. بررسیِ این رسائل حاکی از دیدگاه پیچیده ای است مبنی بر آنکه چگونه ارتباط وزیر با برگزیدگانِ محلی با الزامات و تعهدات دولتی درهم تنیده می شدند و با درآمیختن عواطف، پیوندهایی را شکل می داد که چه بسا دولت و مردم را کنار هم حفظ می کرد.
موریس اَ. پومرنتس دانشیار ادبیات در دانشگاه نیویورک ابوظبی است. وی در تحقیقات خویش به بررسی میراث غنیِ نثر عربی در دوره های پیشامدرن می پردازد. پومرنتس دورهی دکتری خود را درسال 2010 میلادی در گروه تمدن ها و زبان های خاورنزدیک در دانشگاه شیکاگو به پایان رساند. او علاوه بر کتاب سحر حلال، به تصحیح و ویراستاریِ کتاب های میراث معارف عربی-اسلامی و در حضور قدرت پرداخته است. وی همچنین عضو هیئت تحریریه نشریه ی ادبیات عربی و کتابخانه ی مجموعه ترجمه های ادبیات عرب است که توسط دانشگاه نیویورک منتشر می شود.
هنر ایرانی: گردآوری هنرهای ايران در سدهی نوزدهم برای موزهی ويکتوريا و آلبرت
مایا کری
لندن: انتشارات موزهی ويکتوريا و آلبرت
این کتاب به ماجرای گنجینه های فراوان و مشهورِ هنر ایرانی در موزه ویکتوریا و آلبرت میپردازد. دایرهی تنوع این گنجینهها، از یافتههای باستانشناختی تا بازیابی هایِ معماری و از اثاثیه ی خانگی و ظروف نوشیدنی تا آرشیوهایی از طرح ها را در برمیگیرد. گنجینه های ایرانی با برخورداری از گسترۀ دوازده سده تاریخ فرهنگیِ پیچیده ی ایرانزمین در بسیاری از نمود های هنری تجلی یافته که عبارتند از: سرامیک، فرش، منسوجات، فلزکاری، شیشه گری، کارهای سنگی و چوبی، و نیز نقاشی ها و طراحی ها. بیشتر این آثار در اواخر سدۀ نوزدهم، تنها در چند دهه، تقریباً بین سالهای 1873 و 1893، طی دورۀ خاصی از مناسبات سیاسی و اقتصادی میان بریتانیایِ عصر ویکتوریا و دورۀ قاجار در ایران خریداری شدند. این کتاب به تحقیق دربارهی آن گسترهی زمانی از طریق چهار موضوع-پژوهشیِ ویژه میپردازد و نشان می دهد که چگونه معماران، سیاستمداران، سوداگران هنر، گنجینه داران، هنرمندان و طراحان تجاری به سنت های بصری ایران، کهن و مدرن، توجه داشتند. نتایج این مبادلات نیز تابعی از شرایط اقتصادیِ حاکم و روابط سیاسی میان ایران و بریتانیا بود که از جمله مختصات این برهۀ کوتاه از تاریخ مدرن به شمار میآید. رویهمرفته، این تلاش های مختلف بطور مؤثری در پدیدآوردن گنجینه های ایران در موزه ویکتوریا و آلبرت دخیل بود و بدین سان تاریخ شگفت انگیز میراث بصریِ ایران را به نمایش گذاشت.
مایا کری، سرپرست مجموعه های اسلامی در کتابخانه چستر بیتتی در دوبلین ایرلند، در سال 2001 دکتری خود را در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی در لندن دریافت کرد. رسالۀ دکتری وی در مورد کتاب نقشۀ نجومی ستارگان اثر منجم ایرانی عبدالرحمان صوفی (متوفی 986) بود. آثار انتشاریافتۀ وی زمینه های مختلف فرهنگ بصریِ ایران را دربر می گیرد، به ویژه هنر فرش، فلزکاری و هنرهای نوشتاری. کری همچنین در مورد تاریخ سیاسیِ گردآوری آثار هنری در خاور میانه در سدۀ نوزدهم تحقیق می کند. وی طی سال های 2009 تا 2018 مسئول بنیاد میراث ایران برای حفظ گنجینه های ایرانی در موزه ویکتوریا و آلبرت در لندن بود.
مکانی در میانهی دو مکان: مفهوم قرآنی عالم برزخ
جورج آرتشر
پیسکتاوای، نیوجرسی: انتشارات گرگیاس
برای معتقدان به معاد جسمانی، مسئلهای در رابطه با رخدادهای بعد از مرگ و قبل از قیامت مطرح میشود؛ یعنی جایگاه میانۀ مرگ و قیامت. غالب مسلمانان، این جایگاه میانه را برزخ می دانند. هنگامۀ برزخ، زمانی سرشار از ایهام و دهشتناک در قبر است که با دیدار ملائک، پاداش و عذاب مشخص شده است. منابع کتابِ اعتقاد به برزخ به عنوان جایگاه و حائل میان دو مکان، برآمده از مطالعه ساختار شفاهیِ قرآن و بررسی تاریخ نخستین اسلام است. جورج آرتشر در این کتاب، تاریخ اولیۀ برزخ را بازسازی می کند و با تحلیل شانزده سورۀ قرآن در جستجوی فرامین شفاهی، اشارات متنی، و همانندیهای همگرا، برزخ اولیه در مقابل کیشهای مقدسِ عهد کهن، به ویژه آیین مسیح است. آنگاه نگرش قرآنیِ برزخ از طریق شروح احوالِ نبوی، معماری اسلامی، و ادبیات روایی دنبال می شود تا نحوۀ گسترش مفهوم برزخ را مطابق مدعیّات آخرت شناسیِ مختص قرون میانۀ اسلامی تبیین کند.
جورج آرتشر، استادیار دانشگاه ایالتی آیووا، در سال 2015 دکتری خود را از دانشگاه جورج تاون دریافت کرد. وی سپس به عنوان استادیار در بخش فلسفه و مطالعات مذهبی در دانشگاه ایالت آیووا منصوب شد. او در زمینۀ تاریخ کهن اسلام، مطالعات قرآنی، و ادبیات شفاهی قرآن تخصص دارد و منتخب آثار وی عبارتند از: در روز هفتم او بیاسود: یوم سبت و سریر خداوند در قرآن، پسکرانه های قرآن: کناره های جاودانه و زمانمند در تفکر اولیۀ حنبلی در قیاس با الهیات کاتولیک.
آموزههای شیعی، کلام معتزلی: شریف مرتضی و ساماندهیِ گفتمان امامیه
حسین علی عبدالساتر
انتشارات دانشگاه ادینبرو
این کتاب به بررسیِ گشتِ نقادانهای می پردازد که در سده های چهارم و پنجم منجر به شکل گیریِ تشیع امامی شد، مخصوصاً آنگونه که در آثار شریف مرتضی (علم الهدی) (متوفی 436) اهل بغداد دیده می شود. در این اثر، زمینۀ اندیشورانۀ کلامیِ مرتضی نیز در برابر دورنمای تغییرات اجتماعی و سیاسی که به نفع شیعۀ امامی تمام شد، ارائه می شود، درحالیکه مقام مرتضی به عنوان یک شخصیت سیاسی بلندپایه، برای به ثمر نشاندن این تحولات، جایگاهی رفیع به وی می بخشد.
کتاب آموزۀ شیعی، کلام معتزلی، با آمیختن رویکردهایِ فکری-تاریخی و زبان شناسی تاریخی، دقیقاً حاصل اندیشه های مرتضی را هم با دقت و هم با وضوح تمام بررسی می کند. همچنین آثار عبد الجبار(متوفی 415) و محققان دیگر را مورد بررسی قرار می دهد تا میزان دِین مرتضی به معتزله را بسنجد. به منظور ارزیابیِ اصالت و نفوذ کلام شیعیِ مرتضی که پیروانش تا زمان علامه حلی (متوفی 726) میدان اصلی تفکر شیعه را در اختیار داشتند، یادداشت های استاد وی، شیخ مفید (متوفی 413) و شاگرد او شیخ طوسی (متوفی460) نیز با آثار وی مقایسه میشود. با توجه به رابطۀ میان علمای امامی و مقامات سیاسی، سرانجام نظریات مرتضی برای اقامۀ دلیل در زمینۀ همکاری با صفویان در ایران مورد استناد محقّق کَرَکی (متوفی940) قرار گرفت.
علی حسین عبدالساتر (دکتری مطالعات دینی، ییل، 2013) در حوزههایی همچون گفتمان های کلامی مسلمانان و شکلگیریِ هویت های فرقه ای و خودآگاهی در اسلام به پژوهش میپردازد. تعامل میان این گفتمان ها و خودآگاهی ها زمینه ای را فراهم می کند تا وی در مقابل آن، پدیده های متنوعی را تحلیل کند؛ از مکاتب کلاسیک گرفته تا اصلاح گراییِ اسلامی مدرن. عبدالساتر بطور ویژه به این پژوهش روی می آورد که چگونه مضامینی از این دست علاوه بر عرصهی کلام و تفاسیر قرآنی، در رشته هایی مانند تاریخ نگاری و ادبیات وارد شدند. وی مقالاتی در زمینۀ مکتب معتزلی، تشیع، تفاسیر قرآنی، آزادی آگاهی در کلام سنتی اسلام، ماهیت انسان در کلام اسلامی و وجود اصیلِ انسان در قرآن منتشر کرده است.
عرفای اندلس: ابن برَّجان و تفکر اسلامی در سدهی دوازدهم میلادی
یوسف کیزویت
انتشارات دانشگاه کمبریج
سده ی دوازدهم میلادی نقطه عطفی برای عرفان در غرب جهان اسلام بود. در اندلس، پیشگامان این سنت عرفانی، «متعبرون» و یا «مفسران»، منابع متون مقدس مسلمانان را با آموزههای کیهانشناختی نوافلاطونی درآمیختند. ابن برّجان اهل اشبیلیه (متوفی 536 / 1141) بیشترین سهم را در شکل دهی به این رویکرد فکری جدید داشت و کتاب یوسف کیزویت نیز بر همین موضوع تمرکز دارد. شروح گسترده ی ابن برّجان بر اسماء الهی و قرآن، بر اهمیت آیات الهی در طبیعت، بر کتاب مقدس عربی به عنوان وسیله ای برای تفسیر قرآن و گذر عرفانی از شهود به عالم غیب تاکید میکند. ابن برّجان و معاصران او، ابن عریف و ابن قَسیّ، و همچنین در زمینه گستردهتر آثار اجتماعی-سیاسی و علمی در اندلس در این کتاب محل توجه بوده است. کتاب عرفای اندلس برای محققان جهان اسلام در قرون میانه و تاریخ عرفان و تصوف در غرب جان اسلام سودمند خواهد بود.
یوسف کیزویت صاحب کرسی مطالعات اسلامی در دانشگاه شیکاگو است. وی پیش از این عضو انجمن پژوهش های علوم انسانی در دانشگاه نیویورک ابوظبی بود و در همانجا نیز کتاب عرفای اندلس را تألیف کرد. او ویراستار کتاب تفسیر قرآن ابن برجان اهل اشبیلیه بود. وی مدارک کارشناسی ارشد و دکتری خود را در سال 2014 در رشته مطالعات اسلامی از دانشگاه ییل دریافت کرد. گرایش های تحقیقاتی وی شامل تاریخ اندیشه ورزی شمال آفریقا و اندلس، درک مسلمانان از کتاب مقدس، و شروح قرون وسطایی بر نود و نه اسم خداوند می شود. پژوهش فعلی وی تحقیقی بر یک شرح عرفانی است که توسط عفیف الدین التلمساني (متوفی 1291م.) تحریر شده است.
اغذیه در طب اسلامی: کتاب الأغذیة و الأشربة، اثر نجیبالدین سمرقندی
یولیانه مولر
لیدن؛ بریل: انتشارات بریل
کتاب غذاها و نوشیدنی ها اثر نجیبالدین سمرقندی (متوفی 618 ق)، دانشنامه جامعی در زمینۀ طب تغذیه که حاوی اطلاعات بیش از 500 مورد مادۀ غذایی، نوشیدنی و مواد معطر متفاوت است. با توجه به تعداد 53 نسخه خطی شناخته شده، احتمالا این اثر شایع ترین کتاب عربی پیشامدرن دربارهی علوم تغذیه است.
یولیانه مولر در کتاب غذاها در طب اسلامی، با ملاحظۀ تقریباً تمام نسخههای خطی شناختهشدۀ کتاب، همراه با یک ترجمهی آلمانی از متن، نسخه ای نقادانه از این کتاب به دست میدهد. فصلهای ناظر به تاریخ متنی و فرهنگیِ این اثر، دانشنامهی غذاییِ سمرقندی را با متون عربی دیگر در زمینهی علوم تغذیه مقایسه و تاریخ منابع الهامبخش به کتاب غذاها و نوشیدنیها را معرفی می کند. این دانشنامه را میتوان به عنوان آخرین رسالۀ اصلیِ عربی در مبحث تغذیه در شرق اسلامی تلقی کرد.
یولیانه مولر پژوهشگر پسادکتری در انستیتو مطالعات آسیایی و شرقیِ دانشگاه زوریخ (سوئیس) است. او عربی و اسپانیایی را در مونپلیه (فرانسه)، برلین (آلمان) و دمشق (سوریه) آموخته است. وی دانش آموختۀ دکتری مدرسه عالیِ فرهنگ ها و جوامع مسلمان برلین بود و دکترای خود را در رشتۀ مطالعات عربی در دانشگاه آزاد برلین در سال 2016 به اتمام رساند. علاوه بر کتاب غذاها در طب اسلامی، او رساله ای نیز درباره کیمیاگری عربی منتشر کرده است (2012). سمرقندی، محتویات دایرة المعارفِ خود را از متون مختلف پزشکی کهن تر عربی در زمینه علوم غذایی اخذ و گردآوری کرده است.