نویسنده: گزاویه پائولی
یادگار، شهریور 1323، سال اول، شمارۀ 1
در طول چند قرنی که اروپا رو به پیشرفت داشت، ایران ما مثل دیگر ملل شرقی، به تعبیر داریوش شایگان، در “تعطیلات تاریخ” بسر می‌برد. کم‌کم خبرهایی از پیشرفت غرب به ما رسید و همه مشتاق مشاهدۀ این دنیای جدید شدند. غیر از تاجران و سیاحان و محصلان، شاهان قاجار هم راهی سفر اروپا شدند. ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه هر یک سه سفر طولانی به چند کشور اروپایی داشتند که هزینۀ این سفرها هم معمولا از طریق قرض از دول خارجی (در ازای واگذاری امتیازات) تأمین می‌شد. گزارش‌هایی که از این سفرها تهیه شده است، بیانگر نخستین رویارویی‌های ما با مدرنیته و واکنش ما نسبت به مظاهر دنیای مدرن است.
یکی از این گزارش‌های خواندنی، یادداشت‌های گزاویه پائولی دربارۀ سه سفر مظفرالدین شاه به پایتخت مدرنیته یعنی پاریس است. پائولی سال‌ها مسئولیت میزبانی از سران کشورهای بازدیدکننده از فرانسه را بر عهده داشت و مشاهدات و خاطراتش از سفر رؤسای کشورها را در کتابی با عنوان اعلیحضرت‌ها گرد آورد. ترجمۀ فارسی بخش مربوط به مظفرالدین شاه در این کتاب، در شهریور سال 1323 در نخستین شمارۀ مجلۀ یادگار( عباس اقبال آشتیانی) منتشر شد.
اهمیت گزارش پائولی در این است که از چشم و به قلم یک ناظر غربی نگاشته شده، در نتیجه برخلاف سفرنامه‌نویسان درباری ناچار از خوشایندنویسی و تحریف و وارونه‌نویسی رویدادها نبوده است. این گزارش تصویری شفاف از تفاوت ذهنیت دو طرف و فاصلۀ جهان‌های فکری آنها را ترسیم می‌کند. شاید مطالعۀ برخی از رویدادهای این گزارش مایۀ شگفتی و شرمساری ما شود: مثل اینکه مظفرالدین شاه صحنۀ آزمایش فلز تازه کشف‌شدۀ رادیوم توسط پی‌یر کوری را به علت ترس از تاریکی اتاق بر هم زد، یا اینکه به خانم‌هایی که نظرش را جلب می‌کردند پیشنهاد می‌کرد که با او به تهران بیایند، و یا اینکه بذل و بخشش‌های بی‌قاعده‌اش موجب شد نیازمندان فرانسوی به او نامه نوشته و تقاضای کمک کنند، و بالاخره مطالبی که در مورد رفتار سخیف همراهان شاه به هنگام خرید و طلب هدیه ذکر شده است. با این همه، کمترین فایدۀ مطالعۀ آن، تأمل مجدد در مورد نسبت ما با جهان مدرن است و راهی را که در این صد و اندی سال پیموده‌ایم.
کلیدواژه ها: مظفرالدین شاه، سفرنامه، مدرنیته، دنیای مدرن.
فیپا:
پائولی، گزاویه، مظفرالدین شاه در پاریس، یادگار، شهریور 1323، سال اول، شمارۀ 1، صفحۀ 13-40.