نویسنده: ابوالقاسم فنایی
نقد و نظر، سال ششم، شماره ۲۳-۲۴، تابستان و پاییز ۱۳۷۹
فیپا:
فنایی، ابوالقاسم، ” تبیین دینی”، نقد ونظر، سال ششم، شماره ۲۳-۲۴ ، تابستان و پاییز ۱۳۷۹، صفحه ۴۴-۱۱۲.
تبيين يعنى فهم عميق تر يك پديده در پناه كشف روابط آن پديده با پديده هاى ديگر. بين پديده ها گونه هاى مختلفى از ربط و نسبت برقرار است. رابطه دو چيز با يكديگر مى تواند رابطه علّى و معلولى باشد يا نباشد. از اين رو تبيين به تبيين علّى و تبيين غيرعلّى قابل تقسيم است. تبيين علّى جواب سؤال از (چرايى) يك پديده است. از آنجا كه علت انواع و اقسامى دارد، سؤال از چرايى نيز به تعداد اقسام علت، معناهاى متفاوت خواهد داشت و جوابهاى متفاوت خواهد طلبيد. وقتى كه حادثه اى اتفاق مى افتد، يا هنگامى كه ذهن ما با پديده تازه اى مواجه مى شود، آن پديده يا حادثه براى ما مبهم است و قابل فهم و قابل هضم نيست، چرا كه ما درباره سرشت آن حادثه يا پديده و رابطه آن با حوادث و پديده هاى ديگر چيزى نمى دانيم؛ يعنى تبيينى براى آن در دست نداريم. با كشف ماهيت آن پديده و رابطه آن با پديده هاى ديگر، آن پديده براى ما از ابهام درمى آيد و مفهوم و معقول و قابل هضم مى شود. بنابراين، تبيين يعنى كشف سرشت يك پديده يا رابطه آن با پديده هاى ديگر.