نویسنده: هادی عالم زاده
در جست و جوی خرد و آزادی، ارجنامه استاد عزت الله فولادوند، تهران، مینوی خرد، ۱۳۹۶

احمد بن عبدالله مَعَرّی تَنوُخی در 363 در مَعَرِّه (میان حِمص و حلب در شمال شام) زاده شد. در چهار سالگی بر اثر آبله از هر دو چشم کور گشت و از رنگها جز سرخی جامه ای که در بیماری بر تن داشت، نمی شناخت. حافظۀ شگفت انگیز و نابینائی اش آیندۀ او را که امکان تحصیل آسانتر لغت و ادب و علوم دینی و عقلی بود، رقم زد. او پس از سفرها و استفاده از محضر علمای بزرگ و مراکز علمی در نامه ای به عمویش نوشت: پس از بیست سالگی از هیچ کس، نه در شام و نه در عراق، چیزی نیاموختم. پس از بازگشت به مَعَرّه در 400 در خانۀ خود طریق عُزلت گزید و به تعبیر خودش «رَهینُ المَحبَسَین» (زندانی خانه و نابینایی) گشت و از خوردن گوشت، تخم مرغ، شیر و عسل دست شست و نزدیک به 45 سال جز عدس و انجیر نخورد و پیوسته روزه بود و جز در عیدین روزه نگشود. او در 449 در همان مَعَرِّه درگذشت.

اشارات و گاه تصریح ابوالعلاء به ردّ نُبُوات، بَعث و نُشور، سُخرۀ گزندۀ جنّیان و گاه انکار آنان و نیز شهرت او به تحدّی با قرآن در کتاب الفصول والغایات، و به زعم خود او حسد رقیبان، جمعی چون فخرالدین رازی، ابن جوزی و قاضی ابویوسف قزوینی را به تکفیر او برانگیخته، و حال آنکه گروهی با استناد بر التزامش به احکام اسلامی و اعتقاد به اعجاز قرآن و تاختن به ابن راوندی و کتابهایش به دفاع از وی برخواسته اند. ابن عُدَیم (متوفی660) کتاب دفع الظلم و التَجرّی عن ابی العلاء معرّی را در دفاع از او تألیف کرده است. در کتابش لُزومیّات (با ترتیب کنونی‌اش) به نظر می‌رسد که معَرّی در ابیاتی شرایع را ساخته پرداخته بشر دانسته و وجود پریان و فرشتگان را تخطئه کرده و در ابیاتی دیگر وجوب پیامبری را پذیرفته و پیامبران را ستوده و نیز انکار قدرت خداوند را در خلق اشباحی از نور و فاقد گوشت و خون ناممکن دانسته است.
ابوالعلاء در رسالة الغفران سخن خود را از بهشت و جهنم آغاز کرده است. او در میان این دو از ساکنان بهشت و جهنم که غالبشان از شاعران هستند ایستاده و سخن می‌گوید. به نظر او شاعران دورۀ جاهلی همه در بهشت هستند، بدین سبب که خداوند آنها را به خاطر پرستش بتها مورد محاسبه قرار نمی‌دهد و به خاطر سروده‌هایشان که برخاسته از اندیشه، اخلاق و دین سالم آنان است مورد غفران و بخشش قرار می‌دهد. از این رو، ابوالعلاء رسالۀ خود را رسالة الغفران یا بخشایش نامه گذاشت. به نظر گولدتسیهر رسالة الغفران راه را برای کمدی الهی دانته گشود که 150 سال بعد از او تألیف شد.
برای اطلاع بیشتر به اصل مقاله رجوع کنید.

.

بیشتر بخوانید

نویسنده: هوسرا و مرلوپونتی
مترجم: مراد فرهاد پور
فرهنگ، سال نهم، شماره دوم، تابستان ۱۳۷۵ بیشتر بخوانید

نویسنده: و.و کواین
مترجم: علیرضا قائمی نیا
ذهن، سال اول، شماره اول، بهار ۱۳۷۹ بیشتر بخوانید

نویسنده: غلامعلی حداد عادل
فلسفه، سال اول، شماره اول، پاییز ۱۳۷۹ بیشتر بخوانید