تفسیر امامیه در پژوهش های غربی

به رغم این که مطالعات شیعی در غرب سابقه‌ چندانی ندارد تاکنون مقالات و کتاب‌های بسیاری مستقلا دربارۀ شیعه و جنبه‌های مختلف آن اعم از تاریخ، فرهنگ و اعتقادات در غرب منتشر شده  و گذشته از اختصاص میزهای تخصصی به این موضوع در همایش‌های بین‌المللی با موضوعات تاریخی و دینی، همایش‌هایی هم به طور خاص دربارۀ جنبه‌های مختلف تشیع برگزار شده است. رشد روزافزون علایق پژوهشی به این موضوع سبب تولد نشریاتی اختصاصی در این حوزه به زبان انگلیسی شده و، از این‌رو، بحث‌های علمی در این زمینه روزبه‌روز داغ‌تر شده است. ناگفته پیداست که در مطالعات شیعی، فرقه‌های مختلفی بررسی می‌شوند و امامیه شاید جزو آخرین فرقه‌های شیعی است که غربیان بدان پرداخته‌اند.

در این میان، یکی دیگر از مهمترین جنبه‌های تشیع و از جمله امامیه، که بیش از یک قرن توجه محققان غربی را به خود جلب کرده است، رویکرد تفسیر شیعی است. هرچند از اوایل قرن بیستم ایگناتس گولدتسیهر با پرداختن به تفسیر شیعی در فصلی از کتاب مهم خود، گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، باب این بحث را گشود، اما تا ثلث پایانی این قرن هنوز تفسیر شیعه به مثابۀ موضوعی مستقل مورد مطالعه و پژوهش جدی قرار نگرفته بود. اکنون چند دهه‌ای است که تفسیر شیعی به عنوان یکی از پژوهش­ها مورد مطالعه غربیان قرار گرفته است.

شش نویسنده‌ای که مقالات آنان در این کتاب منتشر شده است، همگی متعلق به دوره کنونی هستند. از این‌رو آگاهی و اشراف بر این مطالب، بر خلاف نگاشته‌های دوره‌های پیشین، بیش از آنکه ارزش تاریخی داشته باشد، ارزش و اهمیت علمی دارد. چهارده مقاله‌ای که در این کتاب ترجمه و ارائه شده‌اند منتخبی از بهترین نگاشته‌های غربیان در موضوع تفسیر امامیه در دو دهۀ گذشته است. شاخص‌ترین چهرۀ این دوره که تشیع را با تمرکز بر جنبه‌های تفسیری آن به عنوان تخصص خود برگزید، مئیر براشر است. رسالۀ دکترای وی متمرکز بر تفاسیر متقدم امامیه به طور مشخص: تفسیر فرات کوفی، تفسیر قمی، تفسیر عیاشی و تفسیر نعمانی است که در سال ۱۹۹۱ با راهنمایی اِتان کُلبرگ در دانشگاه عبری اورشلیم به زبان عبری نگاشته و دفاع کرده است.

رابرت گلیو، تاد لاوسن، اندرو ریپین، گِرهارد باوورینگ و بروس فاج از جمله محققانی هستند که مقالاتی از آنها در این کتاب منتشر شده است. ترتیب چینش مقالات بر اساس ترتیبی موضوعی است. چرا که تقریبا هیچ یک از این مقالات ناظر به یکدیگر نیستند و ارجاعی به هم ندارند. در بخش نخست کتاب، به مباحث کلی تفسیر امامیه اشاره شده است، بدین منظور مقالۀ درآمدی بر تفسیر شیعی، نوشتۀ براشر و مقاله دربارۀ چگونگی تعریف تفسیر شیعی، نوشتۀ ریپین به دنبال هم آورده شده اند. سایر مقالات این بخش اشاره به مدخل‌های کوتاه دائرةالمعارفی است که مروری سریع بر تفسیر شیعی از نگاه غربیان دارد و در پایان نیز مباحثی از براشر دربارۀ حق تفسیر قرآن در سنت تفسیری شیعه آورده شده است.

در بخش دوم که در برگیرنده ۹ مقاله است هر یک از مقالات بر یک اثر تفسیری خاص در یک دورۀ زمانی خاص یا تفسیر یک آیۀ خاص در آثار تفسیری شیعه اشاره دارد. مقالات این بخش بر اساس ترتیب تاریخی سوژه‌ها، از نخستین قرون هجری تا دوران معاصر، به قرار ذیل است:

– تاریخ‌گذاری یک حدیث: هرمنوتیکی در کتاب سُلَیم بن قیس/ نوشته گلیو؛

– تفسیر منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام / نوشته باوورینگ؛

– تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام / نوشته براشر؛

– تفاسیر متقدم امامیه در قرون سوم و چهارم هجری و روش‌های تفسیری / برگرفته بخشی از کتاب براشر؛

– دو حدیث نامتعارف در تفاسیر متقدم شیعی / نوشته براشر؛

– فنون تفسیری منسوب به امامان شیعه در تفاسیر پنج قرن نخست / نوشته رابرت گلیو؛

– نگاه طبرسی به مباحث زبانی و ادبی در تفسیر مجمع البیان / ترجمۀ فصل سوم از کتاب بروس فاج؛

– تفسیر اخباری در دورۀ پساصفوی / مدخلی دائرةالمعارفی از لاوسن؛

– تفسیر آیۀ ۲۴ سورۀ نساء در تفاسیر امامی از آغاز تا عصر حاضر / نوشته گلیو.

توضیحات تکمیلی

نویسنده

محمدعلی طباطبایی

محل نشر

ت‍ه‍ران‌

ناشر

موسسه فرهنگی دارالحدیث

تاریخ نشر

1396

تعداد صفحه

416

تعداد جلد

یک جلد

فیپا

طباطبایی، محمد‌علی، تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی، تهران، موسسه فرهنگی دارالحدیث، 1396، 416 صفحه