سرگذشت حاجی بابای اصفهانی

حقیقت وقتی خوب است که با میل شخصی مطابق باشد. در وهلۀ اول شاید ایرانیان از این که یک فرنگی توی کوک آنها رفته باشد و از صدر تا ذیل همه را دست انداخته باشد خوششان نیاید. جیمز موریه رمان نویس نبود، سیاستمداری بود در خدمت دولت انگلستان که دو بار به ایران سفر کرده بود و مجموعا شش سال در ایران مانده بود و پس از بازگشت به وطنش به این صرافت افتاد که از مجموعه یادداشتهای پراکنده اش رمانی بنویسد. حاجی بابای اصفهانی آیا فردی است فرضی یا مصداقی خارجی دارد مهم نیست بلکه مهم این است که چگونه در دل یک جامعه ممکن است رهزنی با چشیدن سرد و گرم روزگار و اقسام ناملایمات به مقام سفیر کبیر ایران در امپراطوری عثمانی نائل آید و این مقام را از راه مجامله گویی، ریاکاری و دغلکاری به دست آورد. با انتشار این کتاب سوء تفاهم هایی هم نسبت به نویسنده و مترجم کتاب پدید آمد و کسانی این اثر را به عنوان رمان و اثر ادبی جدی نگرفتند و به اهمیت آن پی نبردند. با این حال متن اصلی و ترجمۀ فارسی آن بارها و بارها در طول صد و اندی سال در جهان کتاب با اقبال روبرو شده است. ویرایشی که در این جا معرفی شده در هفتاد و نه گفتار مرتب شده و بر اساس دست نوشتۀ خود میرزا حبیب است و آقای دکتر جعفر مدرس صادقی سبک میرزا حبیب و مزیتهای این ویرایش را در مقدمه کتاب آورده است. نسخۀ اصلی این ویرایش در دانشگاه استانبول نگهداری می شود و عکسی از آن را مرحوم مجتبی مینوی در سال 1340 شمسی به ایران آورد و در فهرست میکروفیلمهای کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران ثبت کرد. زبان کتاب متکی است به فارسی کهن و پشتوانۀ کار آن زبان سرراست و دلنشین سعدی است. از این رو در اوایل کار برای خوانندۀ ایرانی امروزی کمی با سختی همراه است ولی این سختی زود به شیرینی تبدیل می شود.