از آغاز اسلام تا شکل گیری مکتب اصحاب حدیث متأخر
تاریخ فقه در ایران و به طور کلی در سراسر تمدن اسلامی تاریخ اندیشه ورزی درباره آیین های هویت ساز عبادی و حقوقی است؛ یعنی مسائلی که طی قرن ها مهم ترین مسائل اجتماعی محسوب شده، جریان ساز بوده، مهم ترین تحولات فرهنگی و سیاسی را شکل داده و همواره خود نیز از آن ها اثر پذیرفته اند. فقه در «تمدن های نقل محور» همان جایگاهی را داراست که فلسفه در تمدن های مبتنی بر عقل خودبنیاد دارد.
نویسنده در کتاب تاریخ فقه اسلامی در سده های نخستین رسالت محوری خویش را معرفی علم تاریخ و بازنمایی ضرورت آشنایی با آن قرار داده و کوشیده تا خواننده را با نوع نگاه مورخانه، علوم یاری رسان به مورخان، شیوه تحلیل تاریخی، رابطه میان تاریخ و دیگر علوم اجتماعی و در نهایت، کاستی ها و نقاط ناپژوهیده در حوزه مطالعات تاریخ فقه اسلامی و منابع دست اول آن آشنا کند. در این اثر، کوشش کلی تحلیل روند شکل گیری فقه است؛ علمی که همچون سایر دانش ها از موضوعات، منابع و روش های مختلف تشکیل شده است و عالمان مختلفی با رویکردهای متفاوت و نیز جریانات اجتماعی متعددی در پدید آمدن آن نقش داشته اند.
در سخن از چگونگی پیدایی موضوعات فقه و پرسش های بنیادینی که سبب توسعه این موضوعات شدند، به تحول بزرگ نهاد قضا در عصر پیامبر (ص) اشاره شده و از فتوحات و آثار فرهنگی فراوان آن بر توسعه پرسش های فقهی و نیز از پیدایی و تحول منابع فقه سخن گفته شده است. هم چنین مشکلات فهم منبع در دوره های مختلف بحث شده است که چگونه تعارض میان نقل های مختلف یا تعارض میان آیات و روایات یا تعارض میان عرف اجتماعی و منابع فقهی برای فقیهان مشکل ساز می شد و اینکه فقیهان در هر دوره چه روش هایی برای غلبه بر این مشکلات می جستند. به اثر زمان و مکان و احوال اجتماعی در شکل گیری موضوعات و منابع فقه اشاره شده و جریان های اجتماعی دخیل نیز در این روند مطالعه شده و تلاش شده که نشان داده شود چگونه عامه مسلمانان، یهودیان ساکن مدینه، قراء و فقهای کوفه، اصحاب حدیث، شیعیان و… هر یک به نوعی در شکل گیری پرسش ها و موضوعات و روش های این علم ایفای نقش کرده اند. هم چنین اثر نگرش های کلان عقیدتی و فلسفی نیز بر نگرش ها و روشهای فقهی گوشزد شده است.
در نهایت بر این معنا تاکید شده است که همه اندیشه ها، قالب ها، سبک ها، رویکردها، پرسش ها و روش ها تاریخ دارند و فقط ابزارها و تکنولوژی ها نیستند که در خلال زمان پدید می آیند. بسیاری از اندیشه های کلامی فرق مختلف، آداب اجتماعی، جریان های فکری، مناسک و آداب دینی، ادعیه، احکام و موضوعات و مسائل حقوقی و حتی نیک یا بد پنداشتن های امور نیز می توانند با گذشت زمان با یکدیگر ارتباط یابند.