نویسنده: هارالد موتسکی
مترجم: مرتضی کریمی نیا
هفت آسمان، زمستان 1385، شماره 32
چکیده:
موضوع تاریخ قرآن و بحث دربارۀ جمع و تدوین قرآن هم در میان محققان مسلمان و هم در میان اسلام‌شناسان غربی همواره معرکۀ آرا بوده است. بسیاری از عالمان اسلامی روایت جمع و تدوین قرآن در عهد ابوبکر و تکمیل آن در زمان عثمان را پذیرفته بودند؛ آن‌گونه که می‌توان گفت این نظر قرن‌ها بی‌رقیب، به‌عنوان دیدگاه حاکم و مقبول رواج داشته است. از میان محققان شیعه در قدیم، علامه طبرسی در تفسیر مجمع البیان و از معاصران، سید عبدالله زنجانی در تاریخ القرآن و علامه طباطبایی در قرآن در اسلام نیز همین دیدگاه را مطرح کرده و پذیرفته‌اند. با این همه، برخی چون آیت‌الله خویی در البیان فی تفسیر القرآن با نقد روایات ابوبکر و حتی روایات جمع عثمان، و نشان‌دادن تناقض‌های درونی آنها، این دیدگاه را ضعیف دانسته، با استناد به برخی دلایل متنی و کلامی، جمع قرآن را به زمان پیامبر اکرم(ص) بازگردانده‌اند. غربیان نیز در ارائۀ تصویری کامل از موضوع جمع قرآن همداستان نبوده اند. برخی چون جان برتُن با ردّ تمام روایات جمع ابوبکر و عثمان، دیدگاهی مشابه آیت‌الله خویی برگرفته، به جمع قرآن در عهد پیامبر (ص) قائل شده‌اند. در مقابل، کسانی چون جان وَنزبرو و پاتریشیا کِرونِه این زمان را بسیار متأخرتر از عهد ابوبکر می‌دانند و حتی تثبیت نهایی آن را در اواخر قرن دوم هجری توصیف می‌کنند. هارالد موتسکی در این مقاله پس از بیان مقدمه‌ای طولانی درباب منابع و روش پژوهش در این‌باره، می‌کوشد تا چهار دیدگاه مختلف در میان اسلام‌شناسان غربی را به اختصار معرفی و سپس به کمک ابزارهای روش‌شناختی جدید در تحلیل اِسنادی روایات تاریخی، این دیدگاه‌ها را در مقابل دیدگاه رایج اسلامی محک بزند. نتیجه‌گیری نهایی وی در این نوشتار بلند آن است که هرچند باید به وجود جعل و تحریف در برخی روایات جمع قرآن اذعان کرد، اما باید پذیرفت که اخبار و گزارش های مسلمانان نسبت به آن زمانی‌که محققان غربی تاکنون فرض کرده‌اند، بسیار قدیمی‌تر و به زمان وقایع ادعاشده نزدیک‌تر است. در مقابل، دیدگاه‌های غربی که ادعا می‌کنند گزارش‌های موجّه‌تر و از نظر تاریخی معتبرتری را به جای روایات مسلمانان ارائه داده‌اند، مسلما از آنچه خود وانمود می‌کنند، بسیار فاصله دارند.
کلیدواژه‌ها: جمع قرآن، تدوین قرآن، اسلام‌شناسان غربی، روش‌شناختی.
فیپا:
موتسکی، هارالد، جمع و تدوین قرآن: بازنگری در دیدگاه‌های غربی در پرتو تحولات جدید روش‌شناختی، ترجمه مرتضی کریمی نیا، هفت آسمان، زمستان 1385، شماره 32، صفحه 155-196.