نویسنده: رضا برنجکار
نقد و نظر، سال سوم، شماره نهم، زمستان ۱۳۷۵
فیپا:
برنجکار، رضا، ” روش شناسی علم کلام (روش استنباط از متون دینی) “، نقد و نظر، سال سوم، شماره نهم، زمستان ۱۳۷۵، صفحه ۱۰۴-۱۲۵.
متكلمان اسلامى در تعريف علم كلام به دو جنبه «استنباط عقايد دينى»، و «اثبات اين عقايد و دفاع از آنها» اشاره كرده اند، و در عمل نيز همين دو كار عمده را، كه هر يك داراى مراحلى است، انجام داده اند؛ هرچند، به دليل ضرورت پاسخگويى به مخالفان، معمولا جنبه دوم بيشتر مورد توجه قرار گرفته است. آنان با قطع نظر از اختلافى كه در چگونگى اثبات خدا و راه وصول به «معرفة الله» دارند، پس از اثبات وجود خدا و نبوت خاصه پيامبر اكرم(ص) در استنباط عقايد دينى به دو منبع عقل و وحى توسل مى جويند؛ البته در ميزان استفاده از اين دو منبع، در ميان ايشان گرايشهاى مختلفى وجود دارد. برخى متكلمان، همچون معتزله، تا آنجا پيش رفته اند كه همه معارف اعتقادى را عقلى دانسته و نقش وحى را تاييد و ارشاد حكم عقل پنداشته اند. برخى ديگر، چون اشاعره، همه واجبات حتى وجوب معرفت خدا و هرگونه حسن و قبح را نقلى دانسته، و نقش اصلى عقل را دفاع از معارف دينى ديدند. بگذريم از اهل الحديث و حنبليان كه تنها مصدر اعتقاد را كتاب و سنت دانسته، از هر گونه تكلم در مسائل اعتقادى احتراز مى جستند. در ميان متكلمان اماميه اگرچه در اصل حجيت عقل و وحى اختلافى نبوده، اما همواره گرايش هاى مختلفى در اين باره وجود داشته است. در نوشتارى ديگر كه در همين نشريه به چاپ رسيد، به نقش عقل در دين و اعتقاد پرداختيم و در اينجا قصد آن داريم كه بحثى در نقش وحى و سنت در استنباط عقايد دينى داشته باشيم.