دبیر کل جدید سازمان ملل متحد

سال ۲۰۱۶ سال تغییر دبیر کل سازمان ملل اقای بان کی مون پس از دو دوره متوالی (ده سال) است. سازمان ملل متحد سازمانی از دسته سازمان های جهانی بشمارمی رود که در سال ۱۹۴۶ جایگزین “جامعه ملل” شد (۱۹۴۶ -۱۹۱۹). این سازمان از ارکانی چون: شورای امنیت، مجمع عمومی، شورای اقتصادی و اجتماعی، دیوان بین المللی دادگستری، دبیر خانه و شورای قیمومت با هدف اصلی حفظ صلح وامنیت بین المللی بعد از فجایع جنگ جهانی دوم تشکیل شد. وظایف، نحوه کار و اهداف هر یک از این ارکان در منشور سازمان ملل ذیل نوزده فصل و صد و یازده ماده همراه ضمیمه اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری بیان شده است. فصل ۱۵ منشور از ماده ۹۷ تا ماده ۱۰۱ اهداف، وظایف و نحوه کار دبیر خانه و دبیر کل را شرح داده است.
دبیر کل سازمان ملل متحد توسط مجمع عمومی و بنا بر توصیه شورای امنیت تعیین می شود. دبیر کل عالی ترین مقام این سازمان است و ریاست دبیر خانه را به عهده دارد. مدت تصدی این مقام در منشور تعیین نشده اما در ۱۹۴۶ مجمع عمومی این مدت را ۵ سال تعیین کرد که قابل تمدید است. رؤسای این سازمان از ابتدای تاسیس تا کنون عبارتند از: تری گوه لی (Trygve Lie) تبعه نروژ از ۱۹۴۶ تا آوریل ۱۹۵۳، دگ هامر شولد (Dag Hammer SkJold ) تبعه سوئد از آوریل ۱۹۵۳ تا سپتامبر ۱۹۶۱، او تانت (U. Thant ) تبعه میانمار از سپتامبر ۱۹۶۱ تا ژانویه ۱۹۷۲، کورت والد هایم (Kurt Waldheim) تبعه اتریش از ۱۹۷۲ تا ژانویه  ۱۹۸۲، خاویر پرز دو کوئیار(Javier Perez De Cuellar ) تبعه پرو از ۱۹۸۲ تا دسامبر ۱۹۹۱، پطروس پطروس غالی (Boutros Boutros Ghali ) تبعه مصر از ژانویه ۱۹۹۲ تا ۳۱ دسامبر ۱۹۹۶، کوفی عنان (Kofi Atta Annan) تبعه غنا از ژانویه ۱۹۹۶تا اول ژانویه ۲۰۰۷، بان کی-مون (Ban Ki-moon ) تبعه کره جنوبی از ژانویه ۲۰۰۷ تا اکتبر ۲۰۱۶.
امسال بنا براعلام مجمع عمومی انتونیو مانوئل دی الیویر گویترش ( انگلیسی: (António Guterres (پرتغالی: António Manuel de Oliveira Guterres)  تبعه پرتغال دبیر کل جدید سازمان ملل شد. گویترش ۶۷ سال دارد و متولد و بزرگ‌ شدهٔ شهر لیسبون، پایتختِ پرتغال است. او در رشتهٔ فیزیک و مهندسی الکترونیک تحصیل کرده و فعالیت سیاسی خود را با عضویت در حزب سوسیالیست پرتغال در ۱۹۷۴ آغاز کرد. او پس از انقلاب معروف به گل میخک در پرتغال و پایان پنج دهه دیکتاتوری وارد سیاست شد و به ‌سرعت رشد کرد، تا جایی که در ۱۹۹۲ به رهبری حزب سوسیالیسم پرتغال رسید و در ۱۹۹۵نخست‌وزیر این کشور شد. از ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ در رأس کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان بوده است. در این ده سال مستمراً برای رسیدگی به امور پناهندگان و مهاجران از کشورهای غربی می‌خواست که کمک‌هایشان را افزایش دهند. اعضای شورای امنیت سازمان ملل به اتفاق آرا و به شکل فوق‌العاده‌ و بدون حاشیه او را به عنوان نامزد دبیرکلی سازمان ملل متحد معرفی کردند و یک هفته بعد مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسماً آنتونیو گویترش را به عنوان دبیر کل انتخاب کرد. وی همچنین برنده جوایزی همچون جایزه آزادی شده است. جایزه آزادی توسط کمیته بین المللی نجات (IRC) به کمک‌های فوق العاده به پناهندگان و آزادی انسان‌ها اعطا می‌شود. جایزه آزادی توانایی و توجه یک فرد را برای شکل دادن تاریخ و تغییر برای داشتن یک دنیای بهتر و حرکت به سوی آزادی برای همه انسان‌ها را نشان می‌دهد. گویترش در ۲۰۰۷ برنده این جایزه شد.
صرف نظر از وظایف و اختیاراتی که منشور در فصل ۱۵ برای دبیر کل مطرح کرده نقش وی در این زمینه با توجه به دامنه گسترده فعالیتها بسیار متاثر ازشخصیت اوست. به طور کلی وظایف دبیر کل دو دسته اند: وظایف اداری و وظایف اجرایی؛ وظیفه اولی مربوط به سازوکارهای اداری است اما انچه مهم است و دامنه بسیار وسیعی دارد وظایف اجرایی اوست که ماهیتی سیاسی و حساس دارد. دبیر کل در سایۀ این وظیفه می تواند نقش مهمی در چند جهت از جمله این موارد داشته باشد: جلب توجه شورای امنیت به مسایل حفظ صلح و امنیت بین الملل، ابتکار عمل در پر کردن خلأهای موجود در زمینه صلح بین الملل، کوشش در جهت میانجیگری میان دولتها. در این زمینه بر اساس ماده ۹۹ منشورملل متحد دبیر کل می تواند نظر شورای امنیت را به هر موضوعی که به عقیده او ممکن است صلح و امنیت بین المللی را تهدید نماید، جلب کند. این وظیفه خاص و خطیر است که فارغ از موضوعات و گرایش های سیاسی جامعه جهانی نقش دبیر کل را برجسته می¬کند و در طول شصت سال گذشته اشخاصی با نقش های مختلف بر این صندلی تکیه زده اند. نگاهی کوتاه به کارنامه دبیران کل در این جا میسور نیست اما برای این که معلوم شود شخصیت افراد چقدر می تواند در ایفای نقش سیاسی اجتماعی آنان تاثیر داشته باشد. به عنوان نمونه فردی چون اوتانت در برابر دعوت شاه ایران به مناسبت جشنهای دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهی ایران اعلام کرد:”در حالی که نیمی از جمعیت کره زمین به سبب فقر با مرگ دست به گریبان هستند و در حال گرسنگی مطلق به سر می برند، این همه اسراف معنا ندارد” و دعوت او را رد کرد. نمونۀ دیگر از نوع دیگر موضع دبیر کل سابق آقای بان کی مون در برابر فشار های سیاسی عربستان سعودی بود او در برابر سعودیها تسلیم شد و تصمیم گرفت نام عربستان را از لیست ناقضان حقوق کودکان به طور موقت خارج کند. این رفتار موجب فاصله گرفتن سازمان ملل از اهداف خود شد.
اکنون مردم بسیاری از مناطق جهان بویژه منطقه خاورمیانه نیازمند ایفای نقش مؤثر و فعال سازمان ملل و دبیر کل آن است.