نویسنده: سعید عدالت‌نژاد
دانشنامه جهان اسلام، جلد هفدهم، ۱۳۹۱
دايرة المعارف اسلام، دايرة المعارفى در حوزهٔ اسلام و فرهنگ و تمدن مسلمانان، منتشر شده در ليدن هلند. اين دايرة المعارف سه ويرايش دارد. ويرايش اول با بيش از نه هزار مقاله، دو ناشر بريل در هلند و اتو هاراسويتس در لايپزيگ آلمان در چهار جلد اصلى (1913ـ1936/ 1292ـ 1315ش) و يك جلد تكمله (1938/ 1317ش) هم‌زمان به زبانهاى آلمانى، فرانسه و انگليسى چاپ و منتشر كردند. همهٔ مؤلفان ويرايش اول اروپايى غيرمسلمان بودند. خلاصه‌اى از ويرايش اول نيز در 1953/ 1332ش با مقالاتى كه بيشتر درونمايهٔ فقهى و تاريخى داشتند، باعنوان خلاصهٔ دايرة‌المعارف اسلام به زبان انگليسى منتشر شد و در 1974 و 1991/ 1353 و 1370ش تجديد چاپ گرديد. مقاله‌هاى ويرايش اول هنوز اعتبار كافى دارند و ازاين‌رو، بريل در 1987/ 1366ش آن را در نُه مجلد تجديد چاپ كرد.
تأليف ويرايش دوم، باعنوان ويرايش جديد و بدون عنوان فرعى، فقط به زبانهاى انگليسى و فرانسه، از 1954/ 1333ش شروع شد و ابتدا، هر جلد در قالب جزوه‌هايى و پس از تكميل، به‌صورت مجلد منتشر گرديد. انتشار مجموع مجلدات ويرايش دوم بيش از چهل سال به درازا كشيد، چنان كه جلد اول، شامل حروف A تا B در 1960/ 1339ش و جلد آخر (يازدهم) شامل حروف W تا Z در 2002/ 1381ش منتشر شد. جلد دوازدهم نيز باعنوان تكمله در 2004/ 1383ش انتشار يافت. در نهايت، فهرست‌نامه‌اى از كل ويرايش دوم در يك جلد فقط به انگليسى زير عنوان جلد سيزدهم در 2009/ 1388ش چاپ شد. در ويرايش دوم، تركيبى از مؤلفان اروپايى و امريكايى غيرمسلمان، ايرانى و عرب و ترك و هندى و پاكستانى مسلمان حضور داشتند.
ويرايش سوم د. اسلام از 2007/ 1386ش آغاز شده و قرار است هر سال چهار جزوه دويست صفحه‌اى با تمركز بر مطالعهٔ اسلام در قرن چهاردهم/ بيستم، به‌ويژه مناطق كمترشناخته شده مثل آسياى جنوب‌شرقى و صحراى افريقا و با توجه ويژه به مسائل اقليتهاى مسلمان در همهٔ كشورهاى غيرمسلمان، منتشر شود. ويرايش سوم زيرنظر چهار سرويراستار است: گودرون كرمر، اِوِرِت راوسون، جان ناواس و دِنيس ماترينگ و قرار است ظرف پانزده سال به پايان برسد.
در این مقاله ضمن ارائۀ تاریخچه‌ای دقیق از انتشار هر سه ویرایش بر تحلیل ساختار، محتوا و روش تألیف ویرایش دوم تمرکز شده است. این تاریخچه برای علاقمندان به دانستن تاریخ مطالعات اسلامی در غرب سودمند است. سپس از زمینه‌ها و انگیزه‌های انتشار چنین دایرة المعارف کاملی در خصوص اشخاص، موضوعات، و مفاهیم فرهنگ و تمدن اسلامی در طول چهارده قرن سخن گفته شده است و تحلیلهای موافق و مخالف به خصوص در دنیای اسلام نقل و بررسی شده‌اند. همچنین در این مقاله از پیامدهای انتشار آن و ترویج دایرة المعارف نویسی، خواه در قالب ترجمه و خواه در قالب تألیف، در کشورهای اسلامی، به‌ویژه مصر، ترکیه، پاکستان، و ایران اطلاعات دست اولی ارائه می‌شود.
برای دیدن نسخۀ کامل مقالۀ پیوست را ببینید.
فیپا:
عدالت‌نژاد، سعید، دایرة المعارف اسلام، دانشنامه جهان اسلام، جلد هفدهم، ۱۳۹۱، صفحه ۳۲۵-۳۳۲.
معرفی دایرة المعارف اسلام، دایره المعارفی در حوزه اسلام و فرهنگ و تمدن مسلمانان
[/auth]