نویسنده: محمد کاظم خراسانی
مترجم: صادق لاریجانی
نقد و نظر، سال چهارم، شماره ۱۳-۱۴، زمستان ۱۳۷۶-۱۳۷۷
فیپا:
خراسانی، محمد کاظم، ” حسن و قبح عقلی “، ترجمه و تعلیق صادق لاریجانی، نقد و نظر، سال چهارم، شماره۱۳-۱۴، زمستان ۱۳۷۶-۱۳۷۷، صفحه ۱۰۵-۱۲۹.
همانگونه كه اماميه و معتزله، برخلاف اشاعره، معتقدند، حق آن است كه افعال نزد عقل يكسان نيستند؛ يعنى نمىتوان گفت در هيچ يك از افعال خصوصيتى ذاتى يا صفتى حقيقى يا جهتى اعتبارى وجود ندارد كه مقتضى مدح و ذم باشد؛ بلكه افعال نزد عقل مختلفند: در بعضى افعال، فى حد نفسها، با قطع نظر از شرع، مقتضى مدح يا ذم فاعل آن وجود دارد. توضيح اين نظر منوط به بيان مقدمه اى است و آن اين كه وجود افعال، همچون ساير اشياء، داراى سعه و ضيق است و از اين نظر افعال با يكديگر اختلاف پيدا مىكنند و اين اختلاف وجودى، منشا اختلاف در آثار خير و شر مىگردد. و همان طور كه سنگها و درختها و ساير جمادات و نباتات از اين نظر با يكديگر تفاوت فاحشى دارند (تفاوتى بيش از تفاوت ميان زمين و آسمان!) افعال هم به همين گونه متفاوتند. و لذا ضرب و شتمى كه موجب درد و اندوه است كجا، و اعطاى موجب شادى و سرور كجا! اين اختلاف چنان روشن است كه بر مبتديان نيز پوشيده نيست.