دوات (مِجری / میز کتابت)؛ روایت قَلقَشَندی از نوشت افزارها

نویسنده: ابوالعباس احمد بن علی قلقشندی
بررسی، ترجمه و تعلیق: هادی عالم زاده
پژوهش های نسخه شناسی، سال اول، دفتر اول، زمستان 1395

چکیده:
در این مقاله پس از معرفی فهرست وار محتویات کتاب ارزشمند صبح الأعشی و اشاره به مندرجات باب دوم از مقاله اول آن، که «درباره چیزهایی است از خط و توابع و لواحق آن که کاتب را در کتابت بدانها نیاز می افتد»، به بررسی اجمالی فصل اول این باب پرداخته شده، که مشتمل است بر «بیان ابزارهای خط و مبادی و صور و اَشکال آنها و آنچه در سلک اینها در می آید». سپس ترجمه نسبةً دقیق «طَرف» اول این فصل، حاوی «دوات و ابزارهای آن»، در دو مقصد: «خود دوات» و «ابزارهای هفده گانه درون دوات»، با کاست و افزودهایی از سوی مترجم، عرضه می شود و در ضمن چهار «جمله»: 1. فضیلت دوات، 2. واژه و اشتقاقات، 3. جنس و تزئینات، 4. اندازه، شکل و ویژگی های آن مطرح می گردد. دو عنوان اخیر، خاصه «شکل و اندازه دوات»، موضوعات اصلی این مقاله اند که اطلاع از آنها در روزگار ما از اهمیت بسیار برخوردار است.
دوات در روزگاران پیشین به دو چیز مختلف اطلاق می شده است: یکی ابزار شناخته شده روزگار ما، که ظرفی نسبةً خرد از جنس سفال، فلز، آبگینه و غیره است، که در آن جوهر را همراه با لیقه می ریزند؛ دِگر ابزاری که در روزگار ما یا آن را اصلا نمی شناسند، یا شاید اندک شماری آن یا مشابه و بدل آن را با نام های مِجری، میز کتابت، میز تحریر و غیره بشناسند و به کار برند. مقصود اصلی این مقاله از «دوات»، معنی دوم این واژه است.

کلیدواژه ها: نوشت افزار، صبح الأعشی فی صناعة الانشا، دوات / مِجری، ابزارهای هفده گانه دوات.

فیپا:
قلقشندی، ابوالعباس احمد بن علی، دوات (مِجری / میز کتابت)؛ روایت قَلقَشَندی از نوشت افزارها، بررسی، ترجمه و تعلیق هادی عالم زاده، پژوهش های نسخه شناسی، سال اول، دفتر اول، زمستان 1395، صفحه 11-30.