کتاب تازه‌ای از استاد دکتر محمدعلی موحد، مورخ، مولوی‌پژوه و حقوق‌دان برجستۀ ایرانی توسط نشر ماهی منتشر شد. این کتاب که «در کشاکش دین و دولت» نام دارد حاصل پژوهش‌های موحد در باب رابطۀ میان دین و دولت در اسلام و ارتباط ایران و ایرانیان با این مقوله است.
کتاب «در کشاکش دین و دولت» با گزارشی فشرده از دوران سی سالۀ پس از رحلت پیغمبر اکرم در سال 11 هجری تا صلح امام حسن(ع) و معاویه در سال 41 هجری آغاز می‌شود و در پی آن، موحد چنان که خود گفته است می‌کوشد «با دقت در مضمون روایت‌های مورخان و تعمق در زیر و بم آن‌ها، تصویری بالنسبه معقول و قابل اعتماد آن دوران» به دست دهد.»
بر این پایه او دو نگاه را از دو منظر به این دوران سی‌ساله به مخاطب ارائه می‌دهد. یکی نگاهی که عمده تمرکزش بر مقوله شکل‌گیری و تأسیس حکومت اسلامی و مقولۀ خلافت است و دیگری نگاهی که بر نزاع‌های برآمده از شکل‌گیری این حکومت ناشی شده تمرکز دارد. به عنوان نمونه در بخش «نگاه اول» از فصل اول کتاب، محمدعلی موحد به مقولاتی مانند «تصویری از حکومت در صدر اسلام»، نسبت ساخت حکومت خلیفه‌ای با ساخت پادشاهی، ابعاد مقولۀ بیعت و… پرداخته است و در بخش «نگاه دوم» مقولاتی مانند «نزاع در میان قریشیان»، «نخستین ترور سیاسی در اسلام»، «چگونه مسلمانان بر خلیفه شوریدند؟»، «نزاع خانگی و ماجرای جنگ شتر» و… می‌پردازد.
دوران سی‌ساله‌ای که موحد در فصل اول کتاب بر آن تمرکز کرده، آبستن وقایع شگرفی بوده است که سرنوشت حکومت زیر پرچم اسلام را رقم زد. در آن سی سال، ماجراهایی سهمگین و خون‌آلود اتفاق افتاد.
فصل دوم کتاب «چگونه اسلام در ایران راه یافت؟» نام دارد. این فصل با مروری بر روند سقوط یزدگرد و تسخیر ایران آغاز می‌شود و پس از مروری گزارش‌گونه از فراز و نشیب‌های نبرد به روایات متون تاریخی و از جمله آنچه که طبری و فردوسی، بلاذری و دینوری درباره نبردهای میان اعراب و ایرانیان نوشته‌اند می‌پردازد و پس از نگرشی انتقادی به روایت فردوسی از این نبردها، در بخشی که «تحلیل و تأمل» نام گرفته است، به مقولۀ ساختار ناعادلانۀ جامعۀ ساسانی و تاثیر آن در پیروزی اعراب (و یا آنگونه که موحد در کتاب خود مکتوب کرده است: تازیان) می‌پردازد.
فصل سوم کتاب «برآمدن دیوان و دیوان‌سالاران» نام گرفته است. این فصل از منظری اقتصادی به مقولۀ فتوحات پرداخته است. بخش اول این فصل به پیشینه دیوان‌سالاری نزد مسلمانان تا پیش از فتوحات اختصاص یافته است و بر مقولاتی نظیر «خالصه‌جات»، «بطایح»، «انواع درآمدهای دیوانی»، «دفاتر مسّاحی»، «مالیات سرانه»، «بیت‌المال» و… تمرکز دارد.
در بخش دوم این فصل نوآوری‌های دوران فتوحات در زمینه‌های مالی مورد توجه قرار گرفته‌اند و مقولاتی مانند جایگاه خراج و جزیه در نظام اقتصادی اسلام با تمرکز بر آنچه در قرآن و نیز شاهنامۀ فردوسی در این زمینه ذکر شده است مورد توجه قرار گرفته است. «آغاز تاسیس دیوان در اسلام»، «رایزنی عمر با صحابه» و «خراج در عراق و ایران» از جمله مباحثی است که ذیل این بخش مورد توجه قرار گرفته‌اند. منابع اصلی و فرعی درآمد دولت نیز از دیگر مباحث این فصل هستند. به گفته موحد منابع فرعی درآمد دولت «صوافی، هدایای نوروز و مهرگان، عوارض بازرگانی و…» را شامل می‌شده است.
فصل چهارم کتاب «ایرانیان در میان تازیان» نام گرفته است. این فصل با مرور «روابط آغازین ایرانیان با مسلمانان» آغاز می‌شود و از جمله به مقولاتی نظیر «ایرانیان در خدمت پیامبر»، «نامۀ پیامبر به خسروپرویز»، «سورۀ روم»، «ایرانیان در یمن»، «جانبداری ایرانیان یمن از اسلام» و… می‌پردازد. بخش دوم این فصل نیز به فرآیند گرویدن ایرانیان به اسلام می‌پردازد.
فصل پنجم کتاب «تازیان در ایران» نام گرفته است و ابتدای آن با مقولۀ گسترش فتوحات اعراب در مناطق داخلی سرزمین ایران از جمله اصفهان، کاشان، ری، فارس، کرمان، سیستان، آذربایجان و خراسان اختصاص یافته است و بخش دیگر آن عهدنامه‌ها و امان‌نامه‌هایی که میان ایرانیان و اعراب منعقد شده است را مرور می‌کند.
ششمین و آخرین فصل کتاب «قصۀ شگفت خارجی‌گری و پدیده قرّا» نام گرفته است. تمرکز این فصل بر شکل‌گیری خوارج در اسلام است و به مقولۀ حضور خوارج در ایران نیز توجه دارد. پی‌نوشت این فصل نیز «خارجی‌گری نو» نام گرفته است.