ترجمه ای نامفهوم از کتابی ماندگار: نقد کتاب خاستگاه های نظریه فقهی در اسلام

نویسنده: سعید عدالت‌نژاد
فصلنامه نقد کتاب(فقه و حقوق)، سال دوم، شماره ۶، تابستان ۱۳۹۵فیپا:
عدالت‌نژاد، سعید، “ترجمه ای نامفهوم از کتابی ماندگار”، فصلنامه نقد کتاب(فقه و حقوق)، سال دوم، شماره ۶، تابستان ۱۳۹۵، صفحه ۱۹۳- ۲۰۶.

نقد کتاب: یوزف شاخت، خاستگاه‌های نظریه فقهی در اسلام، ترجمه احمد رضا خواجه فرد، تهران، نشر میزان، زمستان ۱۳۹۴.

کتاب یوزف شاخت به دلایل مختلف از جمله رویکرد و روش تاریخی-انتقادی او به پیدایش و شکل گیری فقه اسلامی کتابی کلاسیک (ماندگار) ‌است. شاید بتوان برای اثبات ماندگاری‌اش به این نکته اشاره کرد که همۀ تلاش 37 سالۀ شاخت در باره فقه در این ادعا خلاصه می شود که پیامبر اکرم نه در صدد تأسیس شریعت بود و نه فرصت چنین کاری را داشت. فقه اسلامی بر خلاف گفتۀ فقهای مسلمان بر اساس چهارمنبع قرآن، سنت، اجماع و قیاس (بعدها عقل) شکل نگرفته است بلکه فقه در شکل عمل و عادت‌های محلی پیش از اسلام، و بر اساس رأی (شامل عمل) و اقوال صحابه و رویّۀ خلفای اموی صورتی ابتدایی داشت و سپس با وام گرفتن از میراث تمدنی ساسانیان، یونانیان، یهودیان و مسیحیانِ منطقه بابِل، شکل نهایی (تا نیمۀ قرن چهارم در اهل سنت و نیمه قرن پنجم در شیعه) پیدا کرد. بنا بر ادعای شاخت در این سیر به تدریج تمسک به قرآن به ادبیات فقیهان وارد می‌شود و رفته رفته احادیث منقول از تابعین و منسوب به صحابه و در دوره‌ای متاخرتر با اِسناد جعلی منسوب به پیامبر (ص) شکل می‌گیرند و در ابتدای قرن سوم به توسط شافعی (متوفی 204) نام “سنّت رسول الله” بر آنها گذاشته می‌شود.

نویسندۀ این مقاله با بررسی بخش‌ اندکی از ترجمه کتاب شواهدی ارائه می کند تا نشان دهد مترجم در عین حال که زحمت بسیار کشیده‌است اما ترجمه‌هایش گنگ و نامفهومند و سزاوار بود در چنین کار سختی هم او و هم ناشر (میزان) احتیاط و دقت بسیار بیشتری می‌کردند. آنچه نصیب خوانندۀ فارسی زبان این کتاب می‌شود، چندان نیست که بتواند بر اساس آن در موافقت یا مخالفت با شاخت رأیی داشته باشد.