کلمات روسی در زبان فارسی و تاریخچه ورود آنها

نشریه زبان‌شناسی، پاییز و زمستان 1384، شماره 40، از صفحه 3 تا 46

نویسنده: علی اشرف صادقی

مقدمه: تاریخچه روابط ایران و روسیه
اگر از روابطی که در ادوار قبل از اسلام میان ایران و روسیه بوده و اطلاع دقیقی از آن در دست نیست صرف‌نظر کنیم، تاریخ نخستین روابط تجارتی میان ایران و روسیه بعد از اسلام را باید در عهد سامانیان جستجو کرد. در سده‌های اخیر مقدار زیادی از سکه‌های دوره سامانی در کشورهای سوئد و نروژ و دانمارک و سواحل شمالی آلمان به دست آمده است که همه به خط کوفی است. این سکه‌ها برای خرید جنس از ایران به روسیه و بلغار و دشت قبچاق و مناطق همجوار آنها می‌رفته و مردم این مناطق که خود دارای سکه نبوده‌اند آنها را برای مبادله با کالا با کشورهای اسکاندیناوی به این مناطق می‌فرستاده‌اند. این سکه‌ها تماما از نقره است (جمالزاده 1372: 43-42) جغرافی‌نویسان قرنهای سوم و چهارم هجری متذکر می‌شوند که یکی از راههای تجارت با روسیه دریای جرجان (=خزر) بوده است. از آن طرف برده‌های اسلاو و خزر و ترک و پوست فنک و سمور و روباه و خز و غیره به این سو می‌آمده است (همان: 45-44).

برای دریافت مقاله کلمات روسی را کلیک کنید.

بوروکراسی حاکم بر مجلات علمی پژوهشی علوم انسانی ایران

فصلنامه مطالعات منافع ملی، سال نهم، شماره سی وپنجم، بهار1403

نویسنده: کاظم استادی

چکیده:

بوروکراسی در انواع نظام‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی ایران، رسوخ سریع داشته است. یکی از این نظام‌ها که درگیر مفهوم و مصداق بوروکراسی واقع شده است نظام پژوهشی ایران، و البته مهم‌ترین زیرساخت آن، یعنی مجلات پژوهشی‌اند. جدا از مزایای این نوع بوروکراسی، به نظر می‌رسد که این وضعیت، معایب یا مشکلاتی را نیز با خود به ارمغان آورده است که عدم توجه به آنها می‌تواند موجب افسردگی محققان یا انحراف مسیر توسعه علمی کشور شود. اکنون، از جنبه‌های متنوع و مختلف، مشکلاتی در روند پذیرش و داوری و انتشار مجلات پژوهشی ایران، و مخصوصاً در عدم هماهنگی و یکپارچگی نشریات علمی در شیوه‌نامه‌های مقالات وجود دارد. در این مقاله ضمن طرح برخی از این مشکلات و پیشنهادات پیرامون آنها، توجه داده شده که طی بررسی‌ها و تحقیقاتی، مشکلات پیش‌روی نویسندگان و پژوهشگران و پیشنهادات آنها جمع‌آوری و احصاء شوند، و در ساختار و روند پذیرش و داوری و انتشار نشریات، لحاظ گردند.

برای دریافت مقاله اینجا را کلیک کنید.

قصه شاه و کنیزک و بینامتنیت

فصلنامه کاوش نامه، دانشگاه یزد، شماره 28، سال پانزدهم، 1393

نویسنده: محمد پارسانسب

چکیده:

مأخذیابی و ریشه‌شناسی حکایات مثنوی، به طور رسمی، سابقه ای به قدمت تألیف کتاب مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی دارد و بدون شک، این پژوهش کم نظیر، بسیاری از ابهامات موجود در این زمینه را مرتفع کرده است. با این همه، مطالعات انجام یافته در این باره حکایت از آن دارد که در ریشه‌یابیِ قصّه‌های مثنوی، نمی‌توان به مأخذی واحد ارجاع داد. مثنوی مولوی حاصل ارتباط و تعاملِ فکری مولانا با گروه کثیری از منابع و متون دینی، تفسیری، صوفیانه، تاریخی، و بویژه فرهنگ عامّه است. ردیابیِ این سرچشمه‌های غنی ، هرگز از مطالعات تک بعدی و یکسونگرانه ساخته نیست. از این رو، در این نوشتار برآنیم تا به مدد مطالعات ساختاری، روایت شناختی، گفتمان شناختی و برخی تحلیل‌های معنایی، ردّپای دقیق‌تری از سرچشمه این حکایت به دست دهیم. برای این منظور، نخستین و بنیادی ترین قصّه مثنوی، یعنی قصّه شاه و کنیزک را واکاوی و تحلیل کرده ایم. مطالعات ما نشان می دهد که این قصّه، مستقیم یا غیرمستقیم، با خیل کثیری از قصّه‌ها و بن مایه‌های عاشقانه، عارفانه و تعلیمی فارسی نسبت دارد و در این میان، شباهت آن با روایتی در کتاب آداب الحرب و الشّجاعه، آشکارتر می نماید.

برای دریافت مقاله اینجا را کلیک کنید.

مآخذشناسی تحلیلی حکایاتی از مثنوی

نشریه مطالعات عرفانی، دانشگاه کاشان، شماره 14، پائیز و زمستان 1390

نویسنده: محمد پارسانسب

چکیده

مطالعۀ رابطه چندسویه متون ادبی, از ارتباطات عمیق فرهنگی, داد و ستدهای محتوایی و تعاملات ادبی آنها در طی قرون متمادی, پرده برمی گیرد و به کشف راز زیبایی, کمال هنری و جاودانگی شاهکارهای ادبی می‌انجامد. مثنوی معنوی مولوی, از شاهکارهایی است که نه تنها با متون ادبی پیشین رابطه دارد و با آنها گفت وگو می‌کند, بلکه به جدّ با فرهنگ مردم گذشته و اهالی دین و تصوف و عرفان پیوند خورده است. بررسی و تحقیق در آثاری که بتوان رد پای مفاهیم, ایده ها و ساخت‌های مثنوی را در آنها یافت و نیز, تبیین نوع تعامل مثنوی با این متون, از اهداف پژوهش حاضر است؛ پژوهشی که لاجرم, به کشف منابع و مآخذی نویافته از حکایت‌هایی منجر شده که در کتاب مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی نیامده‌اند و سرچشمه‌های تازه‌ای از آبشخور فکری مولانا را نمایان می سازد و جنبه‌های هنرمندی او را تبیین می کند.

برای دریافت مقاله اینجا را کلیک کنید.

عالی نسب، میر مصطفی

محمد حسین رفیعی فنود، “عالی نسب، میرمصطفی”، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ج32، 1403، ص65-69.

عالی نسب، میر مصطفی، کارآفریــن، صنعتگــر، و دولتمــرد ایرانــی در ســدۀ چهاردهــم. او از پیشــگامان عرصــۀ مدیریــت جدیــد صنایــع و اقتصــاد ملــی مبتنــی بر تولید به شمار میرفت و تولید کننده لــوازم خانگــی ِ نفتــی و گازی عالی نسب، خیر و مدرسه ساز بود. عالی نسب به گفته خانواده‌اش در 1296 ش و به استناد شناسنامه، در 1298 ش در
خانــواده‌ای تبریــزی مقیــم کاظمیــن عــراق متولــد شــد. جــد ّ مــادری‌اش، حاج علی اکبر اهرابی، به سبب فعالیت بر ضد سیاست استعماری بریتانیا، پــس از شــکل‌ گیری کشور عراق بــه ترکیــه تبعیــد شــده بــود. پــدرش، کربلایی سیدحســین، پــس از بازگشــت بــه ایــران در تبریــز ســاکن و بــه تجــارت چــای مشــغول شــد.

برای ادامه لینک را کلیک کنید.

عالیخانی، علینقی

پروین قدسی زاد، “عالیخانی، علینقی”، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ج32، 1403، ص50-55.

عالیخانــی، علینقی، نخستین وزیر اقتصاد در ایران و رئیــس دانشــگاه تهــران در دهــۀ 1340ش. علینقــی امیرعالیخانــی (مشــهور بــه عالیخانــی)، کــه در پــی بحــران اقتصــادی ِ اواخــر دهــۀ 1330ش به عنوان فن سالار وارد حــوزۀ تأســیس سیاســت شــد، در وزارت خانه تازه تأسیس اقتصــاد بــه وزارت منصوب گردید و در مقــام وزیــری اقتصــاددان، در دوره ای کوتاه بــا مدیریتــی کارآمــد کشــور را از بحــران اقتصــادی رهانیــد ←(ادامــۀ مقالــه). او در اول بهمــن 1307 در روســتای میمون دره، از توابع ابهر ( در استان زنجان)، در خانواده‌ای کشــاورز بــه دنیــا آمــد. پــدرش، عابدیــن، از اقــوام لــر و مــادرش از آذربایجانیهــای مهاجــر قفقــاز بودنــد. پــدرش مدتــی ریاســت امـلاک رضا شــاه (حکــــ: 1304ـــــ1320ش)
در منطقــۀ خمســۀ زنجــان و ســپس ورامیــن را برعهــده داشت. از همین رو علینقــی کودکــی و تحصیــلات ابتدایــی را در روســتای پلشــت ِ ورامیــن (اکنــون شهرســتان پاکدشــت) و تاکســتان ســپری کــرد. ســپس بــرای ادامــۀ تحصیــل بــه قزویــن رفــت و ســال اول دبیرســتان را آنجــا گذراند.

برای ادامه مقاله اینجا را کلیک کنید.

از نگاه دیگران

مروری انتقادی بر ترجمه و شرحی نو از قرآن

سال بیست و ششم، شمارۀ پنجم، آذر و دی مــــــاه1394

چکیده:
کتاب قرآن محقق (The Quran Study): ترجمه و شرحی نو، حاصل پروژه ای است که از سوی انتشارات هارپر کالینز در سال 2015 انجام شده است و در آن برای نخستین بار تفسیری کامل از قرآن به زبان انگلیسی در اختیار خوانندگان قرار میگیرد. کتاب مذکور، کتابی جامع و شمول گراست و مولفان آن گروهی از محققان مطالعات اسلامی هستند که زیرنظر حسین نصر و با مشارکت جانر دالی، ماریا دکیک، جوزف امبارد و محمد رستم، فعالیت کرده اند. آن ها در ترجمه و تفسیر آیات قرآن هر دو رویکرد شیعی و سنی را در نظر داشته اند و عموما به آن دسته از اصول عقاید پرداخته اند که با گرایش‌های مختلف کلامی غالب در اندیشه اسامی همخوان باشد. نوشتار حاضر ترجمه ای است از مقاله مبین وید که وی در مقاله خود به مرور انتقادی و نسبتا جامع کتاب قرآن محقق پرداخته است. وی نخست، به اختصار چشم اندازکنونی ترجمه‌های قرآن را ارائه داده و در ادامه، ویژگی‌های کتاب قرآن محقق را مورد مداقه قرار می‌دهد. در انتها، برخی ملاحظات پیرامون کتاب از قبیل خروج از اجماع، در حکم رجم و کثرت گرایی دینی را متذکر می‌شود.

برای دریافت مقاله از نگاه دیگران را کلیک کنید.

مسلمانان و مسأله شر

نویسنده: سعید عدالت‌نژاد، “مسلمانان و مسأله شر” در درد فلسفه درس فلسفه: جشن نامه استاد دکتر کریم مجتهدی، به کوشش بابک عباسی، محمدمنصور هاشمی، محمد رئیس‌زاده، تهران، کویر 1384.

در این که در جهان شروری دیده می‌شود تردیدی وجود ندارد. خوب است ابتدا لحظه‌ای دربارۀ آخرین پدیده‌هایی از این دست فکر کنیم: زلزله بم (1382) و سونامی آسیای شرقی (1383) که در آن سیصد هزار نفر انسان بی گناه جان باختند. بر این فهرست می‌توانیم نمونه‌هایی از شرور اخلاقی انسانها را هم اضافه کنیم، مانند جنایت‌های صدام حسین در عراق. حال با توجه به وجود این شرور فراوان، مسأله ما این است که چگونه می‌توان به خدای عادل، عالم و قادر مطلق ایمان داشته باشیم؟ آیا درست است بگوییم خداوند خواسته است چنین پدیده‌هایی در حق بشر وجود داشته باشد و به چنین امری راضی است؟ اگر کسی اعتراض کند و بگوید خداوند آیا نمی‌توانست مقصود خود را با شر کمتری از این که هست به انجام برساند، محققان علوم اسلامی در گذشته و اکنون به این سؤالات چگونه پاسخ گفته‌اند.

برای دریافت مقاله کلیک کنید.

زاهد عالی مقام: صنعت تهکّم در شعر حافظ

فصلنامه پژوهش های ادبی و بلاغی ،سال چهارم، شماره 16، پاییز 1395، صفحات 91-100.
حافظ حاتمی

چکیده

دیوان حافظ گنجینه‌ای ارزشمند از شعر ناب فارسی است. در شعر خواجۀ شیراز نه تنها موضوعات و مضامین برای همیشه تازه و گسترده‌اند، بلکه از منظر بلاغت و عناصر زیبایی شناختی، بهره مندی از صُور خیال، به کارگیری زبان ممتاز، خلق انواع موسیقی، وزن‌های زیبا و مطبوع و مانند آن نیز کم نظیر است .

بررسی و تحلیل عوامل مختلف زبانی حافظ و استفاده از شیوه‌های گوناگون در آفرینش محتوای برجسته، امکان شناخت بهتر دریافت تصاویر و توصیفات او را به مخاطب می‌دهد. یکی از شگردهای خاص او نقد اجتماعی و طنز انتقادی است و در این زمینه از انواع طنز استفاده کرده است. تهکّم یا استعارۀ تهکّمیّه یا کنایۀ طنزآمیز و راه های ساخت و پردازش این نوع طنز و همچنین، رابطۀ تهکّم با تحکّم مورد توجّه پژوهش حاضر قرار گرفته است.

برای دریافت مقاله اینجا را کلیک کنید.

پیامدهای آگاهانه یک حرکت انقلابی

مطالعۀ دانشگاه‌های مولود انقلاب فرهنگی ایران، بر اساس گزارش روزنامۀ اطلاعات، (بهمن 1357- بهمن 1363)

چکیده:

مهم‌ترین تحول در تاریخ دانشگاه‌های ایران پس از انقلاب “انقلاب فرهنگی” است. اغلب مطالعات موجود انقلاب فرهنگی را به یک “واقعه” و محدود به چند روز درگیری در دانشگاه‌های سراسر کشور تقلیل میدهند که منجر به تعطیلی مراکز مختلف آموزش عالی شد. مطالعۀ حاضر تأکید می‌کند ریشه‌های انقلاب فرهنگی به زمان وقوع انقلاب ایران بازمی‌گردد و فقط به تعطیلی دانشگاه‌ها منجر نشد، بلکه به تأسیس دانشگاه‌ها و مؤسساتی در کهکشان آموزش عالی ایران منجر شد که برآمده از نیازهای جامعۀ ایران و ایده‌ها و آرزوهای انقلابیون بود. به علاوه، پژوهش‌های پیشین بر تأسیس دانشگاه‌های امام صادق و تربیت مدرس به عنوان دانشگاه‌های مولود انقلاب فرهنگی تأکید می‌کنند، اما پژوهش حاضر نشان می‌دهد مراکز بیشتری مولود انقلاب فرهنگی ایران بوده است و این مراکز جدید بازتابی از خواسته‌ها و نیازهای جامعه از سیستم آموزش عالی و هم‌چنین ایده‌های حکومت دربارۀ نظام دانشگاهی است. مقاله حاضر با رویکرد تاریخی و بر اساس بازخوانی 31710 صفحۀ روزنامۀ اطلاعات (در قالب 1745 شماره) در بازۀ زمانی 12 بهمن 1357 تا 12 بهمن 1363 به بررسی، معرفی و توصیف مراکزی می‌پردازد که با تأیید ستاد انقلاب فرهنگی، برای تحقق الگوی علم اسلامی یا پاسخ به نیازهای جامعه، راه‌اندازی شدند.

برای مطالعه متن کامل مقاله اینجا را کلیک کنید.