نویسنده: کاظم استادی

خطبه همّام متقین را توصیف کرده و برای آنان بیش از صد صفت برشمرده‌ است. برای این خطبه، ترجمه‌های مستقل و شروح فراوانی نوشته شده امّا در این میان و با پژوهش‌های جدید، روشن شده است که روایت یا خطبه متقین به سه مدل در منابع متقدم درج شده، و با هم اختلافات فراوانی دارند؛ به طوری که متن برخی منابع با متن نهج‌البلاغه، اساساً متفاوت هستند. با توجه به اهمیت خطبه متقین و برخی تشکیکاتی که نسبت به برخی از خطبه‌ها و مطالب نهج‌البلاغه وجود دارد؛ اکنون لازم است از جهات مختلف، اصالت‌سنجی مستقلی پیرامون این خطبه صورت پذیرد؛ مثلاً بررسی شود که گوینده یا نویسنده خطبه متقین کیست؟ نوشته حاضر، به بررسی تطبیقی خطبه همام در منابع متقدم تا قرن هفتم، در این مسأله پرداخته است؛ که نتایج پژوهش نشان می‌دهد: نام راوی اصلی خطبه، مخدوش و شامل این افراد است: 1ـ راوی مجهول 2ـ ابن‌عباس 3ـ نوف بکالی 4ـ سلیم‌بن قیس 5ـ حسن بصری 6ـ اوفی‌بن دلهم 7ـ علی‌بن حسین(ع) 8ـ امام صادق(ع) 9ـ امام باقر(ع) 10ـ ذوالنون المصری. از سوی دیگر، گوینده خطبه نیز در این افراد، نامتعیین است: 1ـ علی(ع) 2ـ حسن بصری 3ـ عالم 4ـ ابن‌عباس 5ـ علی‌بن حسین(ع) 6ـ ذوالنون المصری. امّا با توجه به شواهد متنی و داستان همام، به نظر می‌رسد که خطبه متقین از تراث صوفیه باشد.

برای دریافت مقاله اینجا را کلیک کنید.