مرگ یزدگرد

مرگ یزدگرد ابتدا نمایشنامه‌ای بود به نویسندگی بهرام بیضایی که در سال 1358 به روی صحنه رفت. بیضایی بعد از منتشر‌کردن این نمایشنامه به‌صورت کتاب، فیلم آن را نیز در سال 1361 ساخت. نمایشنامۀ مرگ یزدگرد علاوه بر اینکه بسیار ایرانی است و علت آن را می‌توان در استناد به حوادث تاریخی و بومی و دغدغه‌های ایرانی جویا شد، از نظر فرم و استانداردهای نمایشنامه‎نویسی جهان بهترین اثر تاریخ نمایشنامه‎نویسی ایران است.
داستان مرگ یزدگرد از یک روایت تاریخی گرفته‌ شده است: آخرین پادشاه ساسانی به دست یک آسیابان که از آسیب‌دیدگان سلطنت است، کشته می‌شود که البته در این میان کشمکش‌ها و اوج و فرودهایی رخ می‌دهد که دست‌مایۀ نوشتن داستان می‌شود.
موبد، سركرده و سردار سپاه یزدگرد سوم در آسیابی نزدیك مرو گرد می‌آیند تا آسیابان، همسر و دختر او را به اتهام قتل پادشاه محاكمه كنند. روایت‌های آسیابان و همسر و دخترش با هم تعارض دارد: یكی می‌گوید پادشاه را به جرم تجاوز به همسرش كشته، دیگری می‌گوید جسدی كه با جامۀ پادشاه بر میانۀ آسیاب افتاده آسیابان است كه به دست پادشاه كشته شده تا همه تصور كنند كه پادشاه مرده است. بیرون از آسیاب، سپاه شاه مقتول با اعراب مسلمان در جنگ و گریزند. لحظه‌ای كه داوری به پایان می‌رسد و صاحب منصبان سپاه حكم بر برائت آسیابان و خانواده‌اش می‌دهند سربازی خبر از پیشروی اعراب می‌آورد. همسر آسیابان می‌گوید كه داوری به پایان نرسیده است و اینک داوران اصلی، با پرچم‌های سیاه، از راه می‌رسند.