مهمترین منابع اصول فقه شیعه

مهمترین منابع اصول فقه شیعه به ترتیب تاریخ دورۀ حیات مؤلفان در این جا فهرست شده‌اند. این فهرست به محقق کمک می‌دهد تا تغییرات و تحولاتی را دریابد که در تعریف و مسائل اصول فقه در طولِ تاریخِ این دانش پدید آمده‌اند. با نگاهی به این فهرست می‌توان دریافت که محققان مسلمان شیعه از اواخر قرن چهارم به اهمیت کتابت آثاری در زمینۀ اصول فقه به تبع علمای اهل سنت، بویژه محمد بن ادریس شافعی (متوفی204)، پی بردند و در این راه قدم گذاشتند. برای تهیه این کتابها می توانید از بخش فروش سایت آثار برتر از طریق ارسال ایمیل درخواست کنید. 

  1. مفید، محمد بن محمد بن النعمان البغدادی (م 413)، التَذكِرَة بأُّصولِ الفِقه، قم، المُؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
    • تلخیصی از التَذكِرَة بأُّصولِ الفِقه: کَراجکی، محمد بن علی (م 449)، كَنز الفوائد، قم، دار الذخائر، 1410ق.
  1. علم‌الهدی، علی بن حسین (مشهور به: سید مرتضی یا شریف مرتضی) (م 436)، الَذریعَة إلى أصولِ الشَریعَة، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1376ش.
  1. طوسی، محمد بن حسن (مشهور به شیخ الطائفة) (م 460)، العُّدَة فی أصولِ الِفقه (معروف به: عُدّة الأصول)، قم، بی نا، 1417ق.
  1. ابن زهره، حمزه بن علی (م 585)، غُنیةُ النُزوع إلی عِلمَی الأصولِ و الفُروع (معروف به: الغُنیة) (بخش أصول فقه كتاب)، قم، مؤسسة الإمام الصادق، ۱۴۱۷ق.
  1. حِمصی رازی، سدید الدین محمود (م 585)، المَصادِر فی أصولِ الفقه، کتاب به دست ما نرسیده است.
    • بندهایى از المَصادر فی أصولِ الفقه در السَرائِر ابن إدریس (م 598) آمده است.
    • ابن ‌ادریس حلّى، محمد بن احمد (م 598 ق)، السَرائِر، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1410ق.
  1. محقق حلّى، جعفر بن حسن (م 676)، مَعارِجُ الأصول، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۰۳ق.
  1. علامه حلّى، حسن بن یوسف (م 726)، تَهذیبُ الوُصول إلى علم الأصول‌، لندن، مؤسسة الامام علی، 1421ق.
    • أعرجی حسینی، ضیاء الدین عبد الله بن مجد الدین محمد (زنده در 740)، مُنیةُ اللَبیب فی شرحِ التَهذیب (شرح ضیائی)، اطلاعات کتاب موجود نیست.
    • أعرجی حسینی، عمید الدین عبد المطلب بن مجد الدین محمد (م 754)، مُنیةُ اللَبیب فی شرحِ التَهذیب (شرح عمیدی)، قم، مؤسسة امام صادق، ۱۴۳۱ق.
  • دو برادر، خواهر زادگان علامه حلى بودند و احتمالا یک کتاب به دو برادر نسبت داده شده است.
    • عاملی، شمس ­الدین محمد (مشهور به: شهید أول) (م 786)، جامِعُ البَیِّن/ جامِعُ البَیِّن من فوائدِ الشَرحَین فى أُصولِ الفِقه (گردآوریِ شروح ضیائی و عمیدی)، اطلاعات کتاب موجود نیست.

 

  1. علامه حلّى، حسن بن یوسف (م 726)، مَبادِى الوُصول إلی علمِ الأصول، قم، المطبعة العلمیة، ۱۴۰۴ق.
  1. علامه حلّى، حسن بن یوسف (م 726)، نِهایةُ الوُصول إلى علمِ الأصول‌، قم، مؤسسة الإمام الصادق، 1425ق.
  1. عاملی، شمس ­الدین محمد (مشهور به: شهید أول) (م 786)، القَواعِد و الفَوائد: فی الفقه و الاصول و العربیة، نجف، چاپ عبدالهادی حكیم، 1399/1979
  1. عاملی، زین الدین علی (مشهور به: شهید ثانی) (م 965)، تَمهیدُ القَواعِد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، بی‌تا.
  1. عاملی، حسن بن زین الدین (ابن شهید ثانی مشهور به: صاحب مَ‍ع‍ال‍م‌) (م 1011)، مَعالِمُ الدّین وَ مَلاذُ الْمُجْتَهِدین (معروف به: معالم الاصول)، قم، موسسه‌ ‌النشر ‌الاسلامی‌، ۱۳۶۵ش.
    • مرعشى مازندرانى، حسین بن رفیع الدین محمد (مشهور به: سلطان العلماء) (م 1064)، حاشیةُ السُلطان علی معالم الدین، قم، مکتبة الداوری، بی تا.
    • مازندرانى، ملا محمدصالح (م 1081)، شرح مَعالم‌ِالدین، قم، مکتبة الداوری، بی تا.
    • نجفی اصفهانی، محمد تقی (م 1248)، هِدایةُ المُستَرشِدین فی شرحِ أصول مَعالم‌ِالدین، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1429ق.
  1. عاملی، بهاء الدین محمد (مشهور به: شیخ بهائی) (م 1030)، زُبَدةُ الأصول، قم، مرصاد، 1423ق.
  1. تونى، عبدالله بن محمد (مشهور به: فاضل تونى) (م 1071)، الوافِیَةُ فی اصولِ الِفقه، قم، مجمع الفكر الاسلامی، 1412ق.
  • ظهور اخباری گری در قرن 12 و توقف دانش اصول فقه
  • ظهور وحید بهبهانى و مبارزه با اخباری گری در ثلث آخر قرن 12

 

  1. وحید بهبهانی‌، محمدباقر بن‌ محمداكمل (م 1205)، الفَوائِدُ الحائِرِیة، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1415ق.
  1. گیلانى، أبوالقاسم بن محمد حسن (مشهور به: میرزاى قمى) (م 1231)، قَوانینُ الاُصول، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1378ق.
  1. طباطبایی، محمد بن علی (مشهور به: سید محمد مجاهد) (م 1242)، مَفاتیحُ الاُصول، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، 1296ق.
  1. نجفی اصفهانی، محمد تقی (م 1248)، هِدایةُ المُستَرشِدین فی شرحِ أصول مَعالم‌ِالدین ، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1429ق.
  1. حائری اصفهانی، محمد حسین (مشهور به: صاحب فصول) (م 1254)، الفُصولُ الغَرَوِیَّه فی الاُصول الفِقهِیَّة (معروف به: فصول)، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیه، 1404ق.
  1. موسوی حائری قزوینى، إبراهیم بن محمد باقر (م 1262)، ضَوابِطُ الأصول، قم، بی نا، 1371ق.
  • تجدید بناى أصول فقه توسط شیخ انصاری

 

  1. انصارى، مرتضى (مشهور به: شیخ انصاری یا شیخ اعظم) (م 1281ق)، رَسائِل یا فَرائِدُ الأصول، قم، مجمع الفكر الإسلامی، 1422ق.
    • تبریزی، موسی بن جعفر (م 1307)، أوثَقُ الوسائل فی شرح الرَسائِل، قم، کتبی نجفی، 1369ق.
    • آشتیانى، میرزا محمد حسن (م 1319)، بَحرُ الفَوائِد فی شرح الفَرائِد، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله‌ مرعشی نجفی، 1403ق.
    • خراسانی، محمد كاظم (مشهور به: آخوند خراسانی) (م 1329)، دُرَرُ الفَوائِد فی الحاشِیَة علی الفَرائِد، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، موسسه‌ ‌الطبا‌عه‌ و ‌النشر، ۱۴۱۰ق.
  • أهم آثار متأخر شیعی در أصول فقه متاثر از مکتب علمی شیخ انصاری

(این آثار مهمترین مآخذ مورد مراجعه در مكتب أصولی شیخ انصارى است)

 

  1. کلانتری نوری، ابوالقاسم بن محمدعلی (م  1253ش/1292)، مَطارِحُ الاَنظار (تقریرات درس شیخ انصارى در بخش نخستین أصول فقه یعنی مباحث ألفاظ)، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، 1404ق.
  1. طهرانی نجفی‌، شیخ هادی بن‌ محمدامین‌ (م 1282ش)، مُحَجَّةُ العُلماء، تهران، بی نا، 1320ش.
  1. نهاوندی نجفی، علی بن فتح الله (مشهور به: ملا علی نهاوندی) (م 1282ش)، تَشریحُ الأصولِ الكبیر، تهران، بی نا، 1320ق.
  1. خراسانی، محمد كاظم (مشهور به: آخوند خراسانی) (م 1289ش)، كِفایةُ الأصول، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، 1409ق.
    • ایروانی‌، علی (م 1314ش)، نِهایةُ النهایة فی شرح الکِفایَة، قم، ‌مكتب الإعلام الإسلامی-مركز النشر، 1370ش.‌
    • غروی أصفهانی، محمد حسین (مشهور به: كمپانى) (م 1320ش)، نِهایةُ الدِرایة فی شرحِ الکِفایَة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
    • بروجردى، سید حسین (م 1339ش)، الحاشِیَة علی الکِفایَه، قم، انصاریان، 1412ق.
    • حکیم، سید محسن (م  1348ش)، حقائِقُ الاصول، قم، مکتبة بصیرتی، 1408ق.
    • حسینی فیروزآبادی، مرتضی (م 1368ش)، عِنایةُ الأصول فی شرح کِفایَةُ الأصول، قم، فیروزآبادی، 1400ق.
    • طباطبایی، محمد حسین (م 1360ش)، حاشیةُ الکِفایَة، قم، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، بی تا.
    • خمینی‌، روح الله (م 1368ش)، أنوارُ الهِدایة فی التَعلیقِة على الكِفایة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1415ق.
    • جزائری شوشتری، سید محمد جعفر (م 1377ش)، مُنتَهِى الدِرایَة فی تَوضیحِ الکِفایَة، قم، مؤسسه دار الکتاب، 1411-1415ق.
  1. مجتهد تبریزی، میرزا صادق بن محمد (م 1311ش)، المقالاتُ الغَرِّیة فی تحقیقِ المباحثِ الأصولِیة، تبریز، مطبعه مشهدی اسد آقا، ۱۳۱۷ق.
  1. حائری یزدى، عبد الكریم (م 1315ش)، دُرَرُ الفَوائِد، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1418ق.
  1. غروی نائینى، محمد حسین (مشهور به: محقق/میرزای نایینی) (م 1316ش)، فَوائِد الأصول‌، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1409ق.
  • مجموعه تقریرات درس میرزای نائینى است که توسط شیخ محمد علی کاظمی خراسانی (م 1324ش)، از شاگردان علامه نایینی تحریر شده است.
  1. عراقی، ضیاءالدین (م 1320ش)، مَقالاتُ الأصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
  1. غروی أصفهانی، محمد حسین (مشهور به: كمپانى) (م 1320ش)، نِهایةُ الِدرایة فی شرح الکِفایَة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
  1. نجفی‌ أصفهانی، محمد رضا (م 1321ش)، وِقایةُ الأذهان، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
  1. مظفر، محمدرضا (م 1342ش)، أصولُ الفقه، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1410ق.
  1. بروجردی نجفی، محمدتقی (م 1349ش)، نِهایة ُالأفكار (تقریرات درس آقا ضیاءالدین عراقی)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1371ق.
  1. بجنوردی، سید محمد حسن (م 1353ش)، مُنتَهَی الأصول، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی، 1421ق.
  1. واعظ حسینی، محمد سرور (آیة الله بهسودی) (احتمالاً متوفاى 1357ش)، مِصباح ُالأصول (تقریرات قسمت‌هایى از درس خارج آیت‌الله خویى)، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۷ق.
  1. صدر، سید محمد باقر (م 1358ش)، دروسٌ فی علمِ الأصول، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1425ق.
  1. صدر، سید محمد باقر (م 1358ش)، المَعالِمُ الجَدیدة لِلأصول، قم، مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، 1379ش.
  1. حیدری، سید علی نقی (م 1361ش)، اُصول الأستنباط، قم، مکتبة المفید، ۱۴۰۶ق.
  1. خمینی‌، روح الله (م 1368ش)، الرَسائل، قم، اسماعیلیان، 1410ق.
  1. خمینی‌، روح الله (م 1368ش)، مَناهِجُ الوُصول إلی عِلم ِالأصول، قم، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی، 1415ق.
  1. خوئى، سید أبوالقاسم (م 1371ش)، أجوَدُ التَقریرات (تقریرات درس میرزا محمد حسین نائینى)، تهران، نشر مصطفوی، 1367ق.
  1. منتظری، حسینعلى (م 1388ش)، نِهایةُ الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله حاج آقا حسین بروجردى طباطبایى، متوفاى 1380ق)، قم، نشر تفکر، ۱۴۱۵ق.
  2. هاشمی شاهرودی، محمود (م 1397ش)، بُحوثٌ فی علم الأصول، (تقریرات درس شهید صدر) ، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، 1417
  3. فیاض، محمد إسحاق (متولد 1312ش)، مُحاضَراتٌ فی أصول الفِقه (تقریرات درس اصول آیت‌الله خویى)، قم، انصاریان، ۱۴۱۰ق.
  4. سبحانى، جعفر(متولد 1308ش)، تَهذیبُ الأصول (تقریرات درس امام خمینى) ، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی، 1423ق.