ویتگنشتاین و حکمت

لودویگ ویتگنشتاین (۱۸۸۹-۱۹۵۱) در سال ۱۹۴۹ به آمریکا سفر کرد. او در آنجا مهمان نورمن مَلکُم، دوست و شاگرد برجسته‌اش، بود. مَلکُم خاطرات خود را در ارتباط با ویتگنشتاین در کتابی با همین عنوان بازگو کرده است (۱). او به‌یاد می آورد که استادش یک‌بار به او گفته بود: “کار مطالعه فلسفه چیست اگر نحوه تفکرت در باب پرسش‌های مهم زندگی روزمره را اصلاح نکند؟” مشابه این عبارت بارها از زبان ویتگنشتاین شنیده شده است. آری! زندگی از منظر ویتگنشتاین بسیار مهم بود و متاسفانه این نکته‌ای است که کمتر کسی به آن توجه درخوری کرده است. ویتگنشتاین یکی از بزرگترین فیلسوفان قرن بیستم است. اندیشه‌های فلسفی او به‌قدری مهم و اثرگذار بودند که نه فقط فلسفه، بلکه تقریبا همه انواع دانش‌ها، بوی‍ژه علوم انسانی را تحت تاثیر خود قرار‌دادند. اساسا اندیشه‌های یک فیلسوف منبعی بسیار غنی و تمام‌نشدنی برای استخراج انواع و اقسام مطالب و نظریه‌ها است. به همین دلیل امروزه در سراسر جهان توجه و اقبال به این فیلسوف برجسته بسیار زیاد است و در مورد او و اندیشه‌هایش آثار فراوانی نگاشته می‌شود. ایران نیز از این وضعیت مستثنا نبوده و خارج از این جریان فلسفی قرار نمی‌گیرد. ویتگنشتاین یکی از فیلسوفان محبوب و مورد علاقه ایرانیان است و درصد قابل توجهی از آثار فلسفی در ایران به این فیلسوف اختصاص دارد. اما در میان تعداد زیاد و حجم انبوه کتاب‌هایی که در باب ویتگنشتاین منتشر شده‌اند، “ویتگنشتاین و حکمت» اثری بسیار برجسته، ممتاز و متمایز است. به عبارت دیگر این کتاب در نوع خود کاملا منحصر به‌فرد است؛ زیرا هرچند که آثار زیادی درباره ویتگنشتاین و فلسفه او ترجمه و تالیف شده است، اما کمتر موردی یافت می‌شود که در پی استفاده از این فلسفه برای زندگی باشد (۲). این کتاب در اصل رساله دکتری نویسنده بود که توسط خود ایشان به فارسی برگردانده شده است. متنی بسیار روان و در عین حال محکم و دقیق دارد. از مزایای آن می‌توان به این مورد اشاره کرد که بسیار متتبعانه است؛ به ‌حدی که به سراغ همه آثار ویتگنشتاین رفته و حتی نامه‌ها و یادداشت‌های روزانه او را نیز به دقت بررسی کرده است. نویسنده که خود از اساتید نامدار فلسفه است، در زمینه فلسفه ویتگنشتاین در زمره متخصصان و صاحب‌نظران به‌شمار می‌آید. ایشان علاوه بر پژوهش‌هایی که در مورد این فیلسوف دارند، برخی از مهمترین آثار فلسفی او را نیز از اصل آلمانی ترجمه کرده‌اند (۳). این کتاب از یک مقدمه و چهار فصل تشکیل شده است. مقدمه سه بخش دارد که به ترتیب عبارتند از: درباره حکمت، درباره ویتگنشتاین و حکمت، و نگاهی کلی به کتاب. در بخش اول مفهوم حکprمت واکاوی می‌شود تا منظور از آن مشخص شود. در بخش دوم نسبت ویتگنشتاین با حکمت بررسی می‌شود تا شگفتی و چه بسا ناخرسندی خواننده از چنین بحثی برطرف شود؛ زیرا کسانی که آشنایی اجمالی با این فیلسوف دارند، چه بسا منکر وجود چنین نسبتی باشند. عنوان بخش سوم نیز به‌خوبی روشنگر محتوای خویش هست. “حکمت” نزد ویتگنشتاین عنوان فصل اول است. نویسنده در این فصل به این موضوع می‌پردازد که خود مفهوم حکمت چقدر و به چه صورت مورد توجه ویتگنشتاین بوده است؟ بررسی مفصل نویسنده به این نتیجه می‌انجامد که هر چند خود این اصطلاح حدودا بیست بار در آثار او بکار رفته است، اما از جهت مصداقی این متفکر بزرگ سخنان و نظریات فراوانی دارد که حقیقتا می توان آنها را حکمت دانست. موضوع فصل دوم همانند عنوان آن “فلسفه” است. در این فصل این مطلب نشان‌داده می‌شود که فهم و تلقی ویتگنشتاین از فلسفه چیزی است که کاملا ویژگی‌ها و مولفه‌های حکمت را دارد. به عبارت دیگر از نظر او فلسفه واقعی و حقیقی حکمت است و باید هم چنین باشد. فصل سوم، “زندگی”، به این موضوع اختصاص‌یافته است که ویتگنشتاین نگاهی حکیمانه به زندگی داشته و زندگی مطلوب و آرمانی از نظر او زندگی حکیمانه است. همچنین زندگی خود او نیز که بررسی می‌شود، نشان‌دهنده این مطلب است که زیستن او نیز به‌نوعی حکیمانه بود. “ویتگنشتاینِ حکیم؟” فصل آخر این اثر است. نویسنده در این بخش به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا به‌راستی ویتگنشتاین حکیم بود؟ پاسخ نویسنده این است که ویتگنشتاین حقیقتا دوستدار حکمت بود و در همه عمرش در پی آن می‌گشت. او سخنان و نظریات حکیمانه فراوانی داشت. زندگی او نوعی از زندگی حکیمانه بود. از جهت شخصیت نیز می‌توان او را حکیم به‌شمار آورد، هرچند نقاط منفی و تاریکی هم در شخصیت و زندگی او وجود داشت. این پژوهشِ درخشان با منتخبی از سخنان حکمت‌آمیز این فیسلوف به پایان می‌رسد که بسیار خواندنی هستند. این کتاب اولین‌بار در سال ۱۳۸۸ منتشر شد و به دلیل استقبال خوبی که از آن شد، اینک چاپ سوم آن راهی بازار شده است. نکته درخور توجه آن است که چاپ سوم نسبت به دو چاپ قبلی از این مزیت برخوردار است که علاوه بر تصحیح غلط‌های چاپی، تغییرات و اضافات زبانی زیادی نیز در آن اعمال شده است. نکته آخر اینکه درست است که این اثر یک کتاب تخصصی در مورد یکی از فیلسوفان بزرگ قرن بیستم است، اما به دلیل موضوع جالبی که دارد حتی برای کسانی که ورود جدی در فلسفه ندارند، نیز بسیار سودمند و آموزنده است. هر کسی که به حکمت و زندگی حکیمانه علاقمند است، می‌تواند از این کتاب بسیار خوب بهره‌مند شود و نکات فراوانی بیاموزد؛ برای نمونه در این اثر شاهد مباحث فلسفی بدیعی در مورد خودشناسی، آرامش، رضایت، طنز، نحوه تفکر، ادبیات و…. هستیم که برای هر خواننده‌ علاقمندی بسیار جالب و جذاب خواهد بود. حسن ختام این نوشته نیز چند مورد از کلمات حکیمانه ویتگنشتاین است: – رضایت از سرنوشت باید اولین قاعده حکمت باشد. – ترس از مرگ بهترین نشانه یک زندگی نادرست، یعنی بد، است. – گمان نکن هر آنچه تو نمی‌فهمی احمقانه است. – خودت را بهتر کن-این است همه کاری که برای بهتر کردن جهان می‌توانی بکنی. – خودشناسی و فروتنی یکی است. – با اعماق دیگران بازی نکن! – غرور ارزش کار را نابود می‌کند. – جاه‌طلبی مرگ تفکر است. – اعتراف باید بخشی از زندگی تازه باشد.

برای خرید کتاب اینجا را کلیک کنید.