وظایف قلب‌ها

وظائف قلب‌ها ترجمه اثری است از بحیا بن یوسف ابن پاقودا، عارف و فیلسوف یهودی ـ اسپانیایی بود که در قرن 12 میلادی در اسپانیای اسلامی زندگی می­‌کرد. از وی که دیّان یا قاضی محاکم شرعی یهود بود، کتابی اخلاقی ـ عرفانی، با عنوان الهدایه الی فرائض القلوب (به عبری: חובות הלבבות) در سال 1140 م برجای مانده که آراء فلسفی و عرفانی خود را در آن بیان کرده است. این اثر که نخستين بيان نظام‌مند اخلاقيات يهودی را ارائه می‌كند تأثیر عمیقی بر ادبیات زاهدانۀ یهودیان نسل­‌های بعدی گذاشت و امروز نیز همچنان در محافل آموزش دینی یهود مورد تدریس و بحث قرار دارد.
وظایف قلب‌ها فرائض هر فرد مؤمن را به دو گروه فرائض جوارحی و فرائض قلبی تقسیم می‌کند. آنگاه با تأکید بر خلاء معنوی موجود در جامعۀ هم عصر خود، از التزام تقلیدی به رعایت ظواهر احکام شرعی و عبادات واجب انتقاد می‌نماید و تعقل و تفکر دربارۀ نیتی که در پس هر عمل شرعی و عبادی نهفته است را بر هر فرد عاقل و بالغ واجب می‌شمارد. به عبارت دیگر از دیدگاه بحیا عمل صحیح به فرائض جوارح بدون عمل به فرائض قلبی که همان فرائض باطنی و عقلانی هستند، غیرممکن است. ابن پاقودا ده فصل کتابش دربارۀ وظایف قلبی را ده دروازه‌ای می‌داند که هر فرد باید با گذر از آنها به کمال معنوی دست یابد.
اکنون پس از گذشت حدود نه سده از تألیف آن، بار دیگر این کتاب از همان جایگاهی که منجر به خلق آن شد، واجد ارزش شده است، و آن غلبۀ مناسک ظاهری بر معنا و باطن دین است. آموزۀ بحیا می‌تواند هر مخاطب امروزی را نیز فارغ از نوع باورهای دینی‌اش، متوجه دو عنصر اساسی یعنی اخلاق و معنا نماید.