رویکرد عقلانی در تفسیر، در واقع، پایان‌نامۀ دورۀ فوق لیسانس ابوزید و دربارۀ مسئلۀ مجاز در قرآن است. این پایان‌نامه در سال 1976 ارائه و اولین بار در سال 1982 به عنوان کتاب منتشر شد.
در رویکرد عقلانی در تفسیر تلاش شده تا چگونگی شکل‌گیری یک اصطلاح ادبی ـ بلاغی؛ یعنی اصطلاح مجاز شناخته شود و نشان داده شود که این اصطلاح در عرصۀ مطالعات کلامی و تفسیری چه نقشی داشته است. این که در روند شکل‌گیری این اصطلاح، قرآن و عبارات قرآنی و مشکلات متکلمان در فهم معنای آیات و تطبیق آن آیات با یافته‌های کلامی‌شان و رفع تعارض میان آیات و احکام عقل؛ چه عقل معتزلی، چه اشعری و عقل ظاهری، چه تأثیر و نقشی داشته‌اند و متکلمان برای اثبات ادعاهای خود چگونه این اصطلاح را به عنوان ابزاری برای تأویل به کار می‌گرفتند. این کتاب در یک پیش درآمد و سه فصل تنظیم شده است.
در پیش درآمد به روند شکل‌گیری تفکر اعتزالی در چارچوب وقایع تاریخی پرداخته شده است. مؤلف در این بخش می‌خواهد نشان دهد که در چه شرایطی بود که معتزله اندیشه‌های خود را مطرح کردند و در پی پاسخ‌دادن به چه سؤالی یا حل‌کردن چه مشکل یا بررسی چه واقعیتی در زمان خود بودند.
فصل نخست رابطۀ شناخت و معنای لغوی از ديدگاه معتزله را بررسی كرده و نویسنده در اين فصل عقيده دارد در انديشۀ دينی اعتزالی، زبان يكی از انواع دلالت عقلی است. در فصل دوم مفهوم مجاز و پيدايش و تكامل آن تبيين شده و نظر برخی از بزرگان معتزله مانند «قاضی عبدالجبار» و «ابوعبيده» در‌اين‌باره بررسی شده است. در فصل پايانی كتاب نیز رابطۀ مجاز با تأويل، محكم و متشابه، توحيد، اصل عدل و مسألۀ خلق افعال مورد بررسی قرار گرفته است.
نصر حامد ابوزید از متفکران نو اندیش دینی معاصر است که پس از محکومیت در دادگاه مصر به هلند عزیمت کرد و تا زمان درگذشت (2010/1389) در مؤسسه مطالعات اسلامی لایدن به تحقیق و تدریس مشغول بود.
