تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، اثر پل نویا، شرق شناس مشهور فرانسوی، ادامۀ دو پژوهش در زمینۀ اصطلاحات عرفان اسلامی است، یکی از لوئی ماسینیون با تأکید بر اندیشه‌های حلاج در کتاب اصطلاحات عرفان اسلامی و مصائب حلاج، دیگری از هِلموت ریتر با کتاب دریای جان. تفسیر قرآنی و زبان عرفانی مشتمل بر یک مقدمه از مترجم و شرح حالی از پل نویا به قلم دانیل ژیماره و مقدمه‌ای از خود نویسنده است. در مقدمه، نویسنده تفاوت خیالپردازی صوفیانه و تجربۀ عرفانی را با تکیه بر تفاوت زبانِ «عبارت»، یعنی زبانی روشن و ظاهر، و زبانِ «اشارت»، یعنی زبان اِلقای معانی بدون گفتن آنها، بیان کرده است. نویسنده برای فهم این تفاوت به دو تفسیر متقدم قرآن رو آورده است.
یکی تفسیر مقاتل بن سلیمان (متوفی150) که آرای تفسیری او از منابع متأخر گردآوری شده و اکنون به صورت مستقل در اختیار پژوهشگران است. این تفسیر نه عرفانی است و نه تحت اللفظی ولی عناصر اسطوره‌ای و استعاری در آن هست و راه قوۀ خیال را باز می‌کند، به خصوص در تفسیر کلماتی چون طور و آیۀ نور و معراج. دیگری تفسیر حکیم محمد بن علی تِرمِذی (متوفی285) در کتاب معرفة الاسرار و در ذیل آن تفسیرهای منسوب به امام صادق که منشأ پیدایش زبان عرفانی شده و چیزی به نام تصوف کلاسیک را ساخته است. نویا الفاظی را که در تفسیر مقاتل معنای عرفانی نداشت با دید تِرمِذی می‌نگرد و در سایۀ تفسیرهای منسوب به امام صادق که شکل حدیث پیدا کرده‌اند از آن الفاظ تفسیرهای عرفانی به دست می‌دهد. مثلاً «فیها فاکهة والنّخل ذاتُ الأکمام (الرحمن:11)» به این معنا که «در زمین میوه‌ها و نخلهایی است که در غلافند» نیست بلکه زمین دل اولیاء است و میوه‌ها معنای استعاری دارند، یعنی معرفت و ولایت که هر کس به قدر وسعتش از آنها بهره می‌برد. به طور مشابه حروف مقطعه در قرآن نیز دارای رمز و رازهایی‌اند که اهل حکمت آنها را می‌فهمند.
در تصوف، تجربۀ عرفانی با کشف ساختار معانی به صورت اصلی در تأویل درمی‌آید. آنگاه هر مسلمانی دو کتاب برای خواندن دارد یکی کتاب لفظی قرآن و دیگری کتاب تجربه عرفانی برای تفسیر قرآن. نویا در این پژوهش چون در پی یافتن وجود است و نه فهمیدن وجود، با همین دو کتاب به سراغ دو الگوی تفسیری می‌رود تا از تاریخ تجربۀ دینی آگاه شود و خواننده را مطلع کند. الگوهای او شقیق بلخی (متوفی حدود 165) و ابوسعید خرّاز (متوفی اواخر قرن سوم) هستند. اولی آداب العبادت را دارد و دومی رسائل.
تفسیر قرآنی و زبان عرفانی دارای چهار فصل است. فصل‌های کتاب بدین شرح‌اند:
فصل اول: تفسیر قرآنی و زبان عرفانی؛ فصل دوم: تجربه؛ فصل سوم: ساختار و واژگان تجربه که در آن از شقیق بلخی یا تجربه در چهار منزل؛ تجربه خدا در آثار خراز؛ کتاب الصفات یا تجربۀ قرب به خدا؛ کتاب الحقائق یا حقیقت کلمات بحث می‌کند؛ و فصل چهارم: از تمثیلها تا نمادهای تجربه، که از الگوی دو عارف گمنام سخن می‌رود: نوری با زبان تمثیلی تجربه و نِفّری با نمادهای تجربه.
امتیاز بزرگ نویا تسلط او بر دقایق زبان عربی است، زیرا عربی زبان مادری او بوده و بهره گیری او از منابع عربی کامل و در نهایت دقت است.
