تلبیس ابلیس یا فریب شیطان کتابی به عربی در رد و نقد اصحاب عقاید و طوایف مختلف از جمله فیلسوفان و صوفیان، شیعیان (به قول او روافض)، فلاسفه، متکلمان، و باطنیان تألیف ابوالفرج ابن‌جوزی عالم و واعظ حنبلی قرن ششم است. ترجمة حاضر از كتاب تلبيس ابليس بر اساس چاپ خيرالدين علي (بيروت، دار الوعي العربي) صورت گرفته كه مطابق است با با چاپ منير الدمشقی جز اين كه خير الدين علي احاديث كتاب را نيز تحقيق و سنديابی كرده و نسبت به قوت و ضعف و صحت و سقم آنها اظهار نظر نموده است. البته هيچ يك از اين دو چاپ علمی و انتقادی نيست و گذشته از اغلاط چاپي فاحش، غلط خوانی از روي نسخة خطی نيز در مواردی از آن براي اهل اطلاع محسوس است.
تلبيس ابليس شاهكاری است در روانشناسی اعتقاد و كردار و مجموعه تصاوير زنده ای است از بازيهای نفس كه هر كس با تأمل در آن مي تواند بسنجد تا چه اندازه دستخوش فريبهای شيطانی است.
از متن کتاب است: از موارد تلبیس ابلیس بر فقیهان اینهاست: اکتفا به آیات احکام و این گمان که علم شرع فقط علم فقه است و در نتیجه بی‌توجهی به آن بخش از تعالیم قرآن و سنّت و احادیث و سیرة پیامبر که موجب خشوع و رقت قلبی است، بی‌اعتنایی به دانش شناخت احادیث که نتیجه‌اش اعتماد به قیاس فقهی است در مواردی که حدیث صحیحی بر ضد آن وجود دارد، غلبة تنبلی در تحقیق و در نتیجه اعتماد به احادیث غیرصحیح، پرداختن به جدل و مناظره‌ای که هدفش کشف و بیانِ حقیقت نیست، نشست و برخاست با سلاطین و فرمانروایان و تملق ایشان را گفتن به بهانة شفاعت مسلمانان که نتیجه‌اش مشروع ساختن فساد ایشان در نظر مردم است (ص 130ـ 134). تلبیس ابلیس بر ادیبان نیز عبارت است از بی‌اعتنایی به اصلاح نفس و عبادت، و خود را از علمای اسلام به حساب آوردن، صرفاً به استناد دانستن لغت و نحو عربی (ص 137ـ 138). تلبیس ابلیس بر علمای کامل این است که دچار عُجب شوند و گمان کنند که از عقوبت مصون‌اند و همچنین ابتلا به حسد و ریا و حبّ جاه (ص 141ـ143).
برای خواندن مقاله ای درخور درباره این کتاب اینجا را کلیک کنید. کتاب ناموجود است ولی امکان تهیه کپی با کیفیت آن برای استفاده تحقیقاتی (غیرتجاری) وجود دارد.
تلبیس ابلیس را دیوید ساموئل مارگلیوث به انگلیسی برگردانید و به همراه شرح آن در فصلنامه فرهنگ اسلامی (Islamic Culture)، چاپ حیدرآباد هند، در طی سالهای 1935 تا 1948 منتشر کرد. به این ترجمه می‌توانید از طریق سفارش به بخش فروش آثار برتر از طریق ایمیل اقدام کنید. atharebartar@gmail.com
