این کتاب دربارۀ تنی چند از نخستین نویسندگان داستان معاصر ایران است (شامل بزرگ علوی، جلال آل‌احمد، صادق چوبک، ابوالقاسم پاینده و رسول پرویزی) که در نوشته‌های خود از واقعیت زندگی ایرانی و محیط اجتماعی ایران مایه گرفته‌اند و آثارشان برخلاف نوشته‌های گروهی دیگر از نویسندگان دوران پنجاه سالۀ اخیر، مشتی اوهام و تصاویر ذهنی و تخیلات شاعرانه یا افسانه‌بافی و گریز از واقعیت نیست، بلکه آیینه‌ای از روحیات مردم ایران و انعکاسی از گوشه و کنار اجتماع ماست. از این رو می‌توان گفت مقصود از نگارش این کتاب، یادآوری نکاتی دربارۀ ویژگی‌های کار و آثار و روزگار تنی چند از نویسندگان پیشگام در داستاننویسی امروز ایران است که شیوه‌هایی ویژۀ خود دارند و گرفتار آفت مطبوعات نبوده‌اند و به اصطلاح امروز رسانه‌های گروهی آنان را از راه بدر نبرده و در آثار خود از واقعیت زندگی ایرانی دور نشده‌اند و رسالت نویسنده را که منعکس‌کردن زندگی مردم جامعه است از یاد نبرده‌اند و لاجرم آثاری که از خود به یادگار نهاده‌اند، مصداق مفهوم درست داستاننویسی یعنی آیینۀ محیط نویسنده و مردم جامعه‌ای است که نویسنده در میانشان زیسته است، چنانکه گفته‌اند: داستان‌نویس مورخ روحیات مردم عصر خویش است.
این کتاب از یک بخش دیباچه و سپس بخش نویسنگان پیشگام تشکیل شده است. کسمائی در دیباچه به بیان اصول فنی نقد ادبی و مشکلات نقادی در ادبیات معاصر فارسی پرداخته است. اصول فنی نقد ادبی شامل: تاثیر هگل در تغییر تفکر ادبی و هنری؛ سه گام اساسی در راه نقد ادبی؛ شناخت الفاظ و دریافت معانی؛ تفاوت تجربه در علم؛ و تجربه در هنر. او در بخش بیان مشکلات نقادی در ادبیات معاصر فارسی به وظیفۀ ناقد، راز جاودان ماندن یک اثر ادبی، و صاحب حق نهایی در داوری ادبی میپردازد. در بخش پایانی دیباچه، کسمائی راز شیوایی اصالت در متن فارسی را اسلوب میداند و با ارائه مثالهایی از این ادعا دفاع میکند.
بخش نویسنگان پیشگام خود به پنج بخش تقسیم شده است که هر بخش به یک داستان نویس اختصاص دارد. اینها به این ترتیب در کتاب آمده اند: بزرگ علوی، جلال آل احمد، صادق چوبک، ابوالقاسم پاینده، و رسول پرویزی. در هر بخش کسمائی ابتدا زندگینامه کوتاهی از این نویسندگان میآورد و سپس آثار آنها را همراه با نمونههایی معرفی میکند.
از نظر کسمائی این نویسنگان در بارور ساختن ادب ایرانی و بهخصوص داستان فارسی به معنای آیینه زندگی مردم گامی بلند و استوار برداشتهاند و قصههای آنها روح خالص ایرانی دارند و از شائبههای تاثیرپذیری از ادبیات فرنگی مبری هستند. همچنین او معتقد است بزرگ علوی داستانسرای بزرگ زندگی روشنفکران، صادق چوبک داستانسرای موفق زندگی عوام، و جلال آل احمد داستان سرای هر دو دسته بوده است.