مخاطب مثنوی در همان آشنایی های نخستین در می یابد که با چیزی دیگر سروکار یافته است. توضیح این دیگر بودن و تمایز مثنوی از منظومه ها و کتاب های دیگر کار آسانی نیست؛ امّا این قدر هست که شکل و شیوه متن با راز امتیاز آن پیوندی نزدیک و استوار دارد: شیوه عجیبی که روایت با آن پیش می رود و در نمودی فراتر، شکل غریبی که در کلیت کتاب چشمگیر است.
اصطلاح بوطیقا در نقد هنری و ادبی نوین به گونه ای تکیه بر شالوده درونی و اندام وار اثر دارد و می کوشد از بند زمینه های فرامتن مانند شخصیت و زندگی آفرینشگر و تأثیرات اجتماعی رهایی یابد؛ زمینه هایی که مخاطب را به سمت یافتن معنایی یگانه سوق می دهد. کاربرد اصطلاح بوطیقا از نظر اشتمال بر انواع هنری به هیچ روی یکسان نیست؛ گاه آن را به صورت عام در مورد مطالعه نظام مند زیباشناختی هرگونه اثر هنری به کار می گیرند؛ مثلا استراوینسکی (1882-1971) مجموعه درس گفتارهایش درباره موسیقی را «بوطیقای موسیقی» نام نهاد. بوطیقا در دوره های متأخر بیشتر در مورد آثار داستانی به کار می رود. مطالعات نقد نوین چندان به صبغه شاعرانه و تخیلی آثار توجه نمی کند، بلکه بیشتر می کوشد تا ساختار روایی آنها را تشریح کند.
اکنون پس از آشنایی اجمالی با واژه بوطیقا، آسان تر می توانیم دلایل بهره گیری از این واژه دخیل را توضیح دهیم. آنچه را از معرفی روش کار این نوشتار، با به کار گیری این واژه خاص نمایان می شود مرور می کنیم:
1. توجه به ساختار کلی مثنوی و یافتن چشم اندازی شامل از روایت مولانا.
2. اهمیت تجزیه و تحلیل عناصر قصه و بررسی ارتباط و تعامل آنها با یکدیگر.
3. دقت در اثرپذیری ساخت روایی و داستانی مثنوی از فضاهای شاعرانه آن.
بوطیقای روایی مولانا ویژگی ها و پیچیدگی های خاصّ خود را دارد و در پیوندی ژرف با جهان شناسی و شخصیت و تجربه های اوست. این کتاب شاید دریچه ای کوچک باشد به هنر روایت گری مولانا و در آن بر چشمگیرترین جنبه های روایت شناختی مثنوی انگشت نهاده می شود؛ مسائلی چون دگردیسی زاویه روایت، اسالیب خطاب، چندآوایی شدن روایت، گریز و تداعی، رها کردن قصه و باز آمدن بدان، بداهه و حسّ لحظه، جنبه شفاهی روایت، زبان و روایت، دو جانب شاعرانه و داستانی روایت، پیوند دادن و در آمیختن قصّه ها، زمان و روایت، روایت و تلقّی موسیقایی راوی از هستی؛ کوشش راوی برای قرار دادن مخاطب در موقعیت قصّه و آغازگری و پایان بندی روایت.
توضیح این نکته ضرورت دارد که در نوشتار حاضر بوطیقا در معنای رایج در فرهنگ ما، یعنی هنر شاعری به کار نرفته است و از این رو واژه روایت به تأکید بر آن اضافه شده است؛ اما نباید از یاد برد که مثنوی از چشم اندازی قطعا اثری منظوم و شاعرانه نیز هست؛ بنابر این به کار گیری واژه بوطیقا در مورد مثنوی به گونه ای، بر مجموعه عظیم و ریشه داری از سنت روایی ما نیز مصداق خواهد یافت و کاربرد آن به هیچ روی اغراق آمیز و از سر تفنن نخواهد بود.