مجموعه مقالات جلال خالقی مطلق در دانشنامۀ ایرانیکا
جلال خالقی مطلق از درختان بارآوری است که گرچه ترجمه و پژوهش‌های گوناگونی در کارنامه دارد، اما نامش با تصحیح شاهنامه و شرح آن فریاد می‌آید. حوزۀ اصلی تتبعش شاهنامه است و مقالات متعددی در ارتباط با آن نگاشته که پیش از این در سه مجلد با نام‌های گل‌رنج‌های کهن (مرکز، 1372)، سخن‌های دیرینه (افکار، 1381) و شاهنامه از دست‌نویس تا متن (میراث مکتوب، 1390) گرد آمده است. همچنین مقالاتی که دربارۀ شاهنامه و ادبیات حماسی برای دانشنامۀ زبان و ادب فارسی نوشته در کتابی با نام فردوسی و شاهنامه‌سرایی (فرهنگستان، 1390) جمع‌آوری شده است.
در سال 1396 بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار نیز کتابی به نام شاهنامه و فرهنگ ایران منتشر کرد که در آن مجموعه مقالاتی که خالقی برای دانشنامۀ ایرانیکا نوشته گردآوری و ترجمه شده است. خالقی 65 مدخل برای این دانشنامه که به سرپرستی استاد یارشاطر تهیه می‌شد، نگاشته است.
بخش اعظم این یادداشت‌ها یا ارتباط راست و درست با شاهنامه دارد یا به نحوی با مباحث شاهنامه‌پژوهی پیوند خورده است. حجم اغلب مقاله‌ها کمتر از دو سه صفحه است و از نام‌هایی مانند «ابو علی بلخی» که به گفتۀ بیرونی مؤلف شاهنامه است، تا «اژدها»، «اردشیر»، «بهرام سیاوشان»، «شاهنامۀ بایسنقری»، «درفش کاویان»، «فرامرزنامه» و «دوازده رخ» یاد کرده است؛ از «بار» که نام یکی از آیین‌های درباری ایران است تا مضامینی چون «ادبیات کام‌جویانه»، «ادب» و «روابط ایران و چین».
گردآوری و برگردان مقاله‌ها کار فرهاد اصلانی و معصومه پورتقی است. کتاب نثر سالمی دارد و پیش از چاپ به نظر خود دکتر خالقی رسانیده شده است. از نکات درخور توجه این است که فهرست منابع مقالات، که در متن اصلی گاهی سهو در آن روی داده و ناقص بود، اصلاح و تکمیل شده و درست پس از مقاله، پیش چشم خواننده آورده شده است.
در مواردی هم که مربوط به شاهنامه است، ارجاعات یکدست شده و جملگی به شاهنامۀ پیرایش دوم خالقی است. برخی مقالات نیز آویزه‌ای دارند که یا حاوی نکته‌ای مرتبط با موضوع مقاله است، یا ارجاع به کتاب و مقاله‌ای که در سال‌های پس از چاپ متن انگلیسی در آن باره نوشته شده است؛ مثلا برای مدخل «ببر بیان» یک صفحه توضیح آورده شده است.
درست است که پیش از این برخی از مقالات برای درج در جاهای دیگر ترجمه شده بود، اما در این کتاب همۀ آنها یکجا در دسترس قرار گرفته است و اصلاحات و افزوده‌هایی سودمند دارد. کوتاه‌بودن غالب مقاله‌ها و لونالون‌بودن مضامین آنها خواندن کتاب را خوب و شیرین می‌کند؛ هر گل با رنگی و بویی و فایدتی. این کتاب می‌تواند مدت‌ها کنار دست مخاطب باشد و اوقات او را خوش کند.
«یادداشتی از عاطفه طیّه در نشریۀ رود»
