قدرت، دیانت، بلاغت
تاریخ ایران دورۀ صفویه، به علت اهمیتی که بهویژه با وقوع انقلاب ایران و استقرار حکومتی شیعه پیدا کرد، علاقۀ بسیاری از پژوهشگران ایرانی و خارجی را به جنبههای متفاوت خود جلب کرده است. کالین میچل در سیاستورزی در ایران عصر صفوی سعی میکند با استفاده از رویدادنامهها، یادداشتها، پیشهنگاریها، زیستنامهها، سفرنامهها و به طور خاص متون مراسلاتی (منشآت، مکتوبات و فرامین) که در دبیرخانۀ دولت صفوی تولید میشد تصویری نو از تاریخ این دوره برای خواننده ترسیم کند. محدودۀ زمانی کتاب قرن شانزدهم میلادی (دهم هجری) است که از زمان خیالپروری منجیگرایانۀ شاه اسماعیل جوان شروع میشود و تا نخستین سالهای حکومت موفقترین فرمانروای صفوی، یعنی شاه عباس، ادامه مییابد. میچل تلاش میکند نقبی بزند به ماهیت متغیر و چندوجهی مشروعیت صفویه و رابطۀ دیالکتیکی آن با بلاغت در اسناد اداری و مکاتبات خارجی که از طریق دبیرخانه صورت میگرفت.
این اثر با تمرکز بر آیین دبیری و نقش متولیان آن در حکومتهای سلاطین مهم صفوی یعنی شاه اسماعیل، شاه طهماسب، شاه محمد خدابنده و شاه عباس خلأ نسبتا بزرگی را، که در مطالعات کنونی دربارۀ دولت صفوی وجود دارد، پر میکند. تأکید میچل بیشتر بر نامههای دیپلماتیکی است که از دبیرخانۀ صفوی به خارج فرستاده شدهاند.
او با برگزیدن عناوینی بسیار جذاب برای هر چهار فصل کتاب، خواننده را ترغیب میکند هر فصل را تا آخر با رغبت بخواند؛ «شاهنشاهی آخرالزمان» به ظهور و حکومت شاه اسماعیل میپردازد و اینکه اسناد دبیرخانۀ صفویان چگونه به ما کمک میکند گذار نهضت آنها از شکل یک طریقت صوفیانه به قالب یک دولت شاهنشاهی را درک کنیم و همچنین به میزان تأثیر منش ستیزهجویانه و منجیگرایانۀ شاه اسماعیل پی ببریم.
«جهانشناسیهای ناهمساز» به بررسی دورۀ شاه طهماسب و ورود کرکی، فقیه بزرگ شیعه، به دربار میپردازد. در این دوره کارمندان دبیرخانه تشویق شدند که نهتنها تشبیهات و استعارات ادبی، بلکه اخبار و احادیث امامی را نیز در مکتوباتشان بیاورند. این مکتوبات شاهدی بر رقابتهای فرهنگی و مذهبی در دبیرخانۀ صفوی در این سالهاست. «توبۀ دوم» نیز دگرگونی دبیرخانه در پی تصمیم شاه به انتقال پایتخت از تبریز به قزوین را بررسی میکند و تحرک تازۀ روحانیان را، که با ایجاد شبکههای گوناگونی از قشر سادات در ایران پدید آمد، نشان میدهد.
«بازگشت پادشاه» به ساختار و رفتار دبیرخانه در حکومت شاه اسماعیل دوم و سپس شاه محمد خدابنده توجه میکند و به اعادۀ حیثیت از این شاهان میپردازد؛ چرا که بسیاری از ادیبان و مورخان بنام دورۀ سلطنت شاه عباس تعلیم و تربیت و تجربیات اولیۀ خود را در زمان این شاهان به دست آوردهاند. در نخستین روزهای زمامداری شاه عباس، پیش از آغاز اصلاحات فراوان سیاسی و نظامی و اداری او، شاهد جهتگیری تازه در سبک و سیاق کار دولت خواهیم بود.
«یادداشتی از فریبا پات در نشریۀ رود»