داریوش آشوری در روزگاری که به لحاظ فکری و سیاسی به چپها (مارکسیستها) گرایش داشت و به طور طبیعی با شرق شناسی غربیها همدلی نمی‌کرد اولین مقاله این مجموعه را در دهه پنجاه شمسی منتشر کرده است. مراجعه به این مجموعه از منظر تاریخ اندیشه و دانستن سیر تحولات فکری این اندیشمند ایرانی سودمند است. او نام کتاب خود را این گونه انتخاب کرده است، ایران شناسی چیست؟ و چند مقاله دیگر
آشوری در این کتاب با نگاه ریزبین و دقیق خود می‌کوشد ماهیت شرق شناسی را بیان کند. او با تأثیرپذیری از گرامشی، خلیل ملکی، و ادوارد سعید شرق شناسی را نمایانگر تمایز بین شرق و غرب می‌داند و آن را بذاته یک دانش اروپایی که دارای پیشداوریهایی از قرن نوزدهم است. اما این تمایز به نظر او فقط در مفهوم جغرافیایی آن نیست بلکه فرق ماهیتی دارد. آشوری در آن دوره بر این باور است که غربیها مجموعه‌ای از فرهنگ‌ها و تمدن های شرقی را، به مثابۀ “دیگری”، مورد مطالعه قرار دادند. این دیدگاه از آن جا ناشی می شود که غرب خود را مجهز به سلاح علم و دانش می‌دانست و با آن به مطالعه و کشف شرق، به مثابه یک ابژه/سوژه می‌پرداخت، ایرانشناسی و شرق شناسی هم به این دلیل علم محسوب می‌شوند که اروپائیان با روش عینی و بدون پیش‌داوری به مطالعه سوژه های خود می پردازند و این همان هشداری است که باید به خود بدهیم. در نظر آشوری غربیان ساده اندیشانه سوژه‌های خود را ابژه می‌کنند و سپس به مطالعۀ آنها می‌پردازند. کاری که میتوان آن را گونه ای امر ایدئولوژیک تلقی کرد. برای نقد و بررسی این دیدگاه که همچنان در ایران طرفداران بسیاری دارد خوانندگان می‌توانند به آثار بعدی خود آشوری و نیز مقاله شرق شناسی مراجعه کنند.
آشوری در جایی از این کتاب می‌گوید کوششی که امروز برای «ایرانی کردن» همه چیز صورت میگیرد هیچ معنایی ندارد. نقاشی ایرانی، داستان نویسی ایرانی و …. معنایی ندارد مگر تکثیر اشیای عتیقه به شیوۀ عتیقه فروشان یهودی. اینها یا نقاشی اند یا تئاتر اند یا هیچ. اگر چیزی در این آثار هست که از لحاظ نگرندۀ خارجی به آنها خصوصیت قومی یا ملی میدهد همان چیزی است که از زیست مشترک در متن یک تاریخ برمیخیزد و نه از تصمیمات شخصی.
عنوان دیگر مقاله های این مجموعه عبارتند از: یادداشتهای سفر ژاپن در 1347 به مدت بیست روز؛ سیری در سلوک معنوی مهدی اخوان ثالث؛ کرگدن، کالبد شکافی یک واقعه (مرادش حاکمیت نازیسم است که در آن انسانها کرگدن شدند یعنی از دست دادن حساسیتهای انسانی، شعور انسانی، پوست کلفت شدن و …)؛ تروتسکی در آینۀ خود؛ داعیۀ روشن اندیشی: نگاهی به کتاب عرفان و منطق اثر برتراند راسل؛ فلسفۀ هگل نوشتۀ و. ت. استیس ترجمۀ حمید عنایت؛ سنت و پیشرفت؛ اسرائیل از آرمان تا واقعیت.
