یاد گذشته و اندیشه آینده در تاریخ ایران و صنعت نفت ایران

کتاب یاد گذشته و اندیشه آینده در تاریخ ایران و صنعت نفت ایران مجموعه‌ای از مقالات محمد علی موحد مورخ و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران است.
موحد وظیفه مورخ را بازسازی هنرمندانه گذشته همراه با اندیشه و فکر دانسته و معتقد است مورخ امروزی باید در برابر رویدادهای تاریخی اهل چون و چرا باشد. او دو آفت تاریخ‌نگاری را درآمیختن تاریخ به افسانه‌پردازی و گزینشی عمل کردن در نقل اسناد می‌داند.
مقاله «کسروی و تاریخ مشروطه او» اولین مقاله از 10 مقاله نویسنده در کتاب است. وی به جنبه‌های گوناگون شخصیت احمد کسروی پرداخته و تامل و تحقیق او را در زمینه پژوهش‌های تاریخی نقد و داوری می‌کند، اما «تاریخ مشروطه» او را از نظر علمی قابل قیاس با دیگر پژوهش‌های تاریخی کسروی نمی‌داند و اعتبار کمتری برای آن قائل است.
«ناگفته‌هایی از ماجرای یکصد ساله نفت» عنوان مقاله دوم کتاب است. عنوان مقاله بعدی کتاب «چرا برتراند راسل اوقاتش از دست مصدق تلخ بود؟» نام دارد. راسل فیلسوف انگلیسی در دو جا از کتاب خاطراتش، به ایران اشاره می‌کند. یکی آن گاه است که ناصرالدین شاه در سفر فرنگ خود به انگلستان می‌رود و دیگری اشاره راسل به تلاش مصدق برای ملی کردن صنعت نفت ایران است. این دو مورد دستاویزی است تا موحد در مقاله خود به نگرش کلی انگلیسی‌ها درباره ماجرای ملی شدن نفت ایران بپردازد.
عنوان مقاله دیگر «بازخوانی پرونده اتحاد اسلام نادر» است. مقاله مذکور درباره کشاکش‌های مذهبی میان ایران و عثمانی و تلاش نادرشاه افشار برای حل آن اختلافات است. مقاله «ملاحظات آسیب‌شناسانه در تاریخ‌نویسی ایران» نشان از توجه موحد به مساله دشوار تاریخ‌نویسی دارد. «فصلی از تاریخ تحولات حقوقی ایران» مقاله کم و بیش مفصلی درباره مجموعه احکام چنگیزخان مغول است.
مقاله «رضاخان سردار سپه: از فرماندهی کل قوا تا اریکه سلطنت» درباره برآمدن رضاخان و نقش انگلیسی‌ها در برکشیدن اوست و نیز روایت مخالفان سلطنت رضاخان درباره تلاش‌های او برای رسیدن به قدرت است. «جزایر سه‌گانه، طبل بلند و میان تهی دعوی شیوخ» مقاله‌ای درباره جزایر سه‌گانه خلیج فارس و تعلق تاریخی آن‌ها به ایران است. دو مقاله پایانی این کتاب «غبارانگیزی های تازه در روایت کودتای 28 مرداد» و «از پشت پرده مذاکرات نفت» مسائل صنعت نفت ایران را مورد بررسی قرار داده است.