ایرانیان از بدو ارتباط با کشورهای اروپایی امتیازاتی به آنها دادند. در اکثر مواقع اعطای این امتیازات یکطرفه بود. یعنی فقط اروپاییان از این امتیازات برخوردار بودند و ایرانیان چنین امتیازات و مزایایی را از اروپاییان متقابلا دریافت و طلب نمی‌کردند. اعطای این امتیازات از طرف پادشاهان و حکام ایران بدون شناخت ماهیت آن بود.
از جملۀ این امتیازات اعطای «حق قضاوت کنسولی» یا به عبارت آشناتر در روابط بین‌الملل «کاپیتولاسیون» بود. سابقۀ این امتیازات اعطایی به بیگانگان را می‌باید در زمان مغول جستجو کرد. به دنبال آن امتیازات پای اروپاییان برای کسب منافع سیاسی ـ تجاری و نظامی به ایران گشوده شد و با گذشت زمان دامنۀ این امتیازات گسترش یافت و اوج آن در دوران قاجار است.
در کتاب کاپیتولاسیون در تاریخ ایران سیر تاریخی حق قضاوت کنسولی در تاریخ ایران از آغاز تا الغای رسمی آن در 1927م/ 1306ه.ش بررسی شده است. کاپیتولاسیون به مفهوم کامل آن در زمان قاجاریه و با امضای قرارداد تجاری ترکمانچای در سال 1828م/ 1243ه.ق در ایران برقرار شد. ولی قبل از آن هم در طی فرمان‌ها و قراردادهای منعقده مابین ایران و دول اروپایی نوعی از آن دیده می‌شود. به همین جهت برای ریشه‌یابی آن به قرن‌ها قبل از انعقاد قرارداد ترکمانچای برگشته، سیر آن ردیابی شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
زمینه‌های پیدایش کاپیتولاسیون در مشرق زمین و کشورهای اسلامی، هدف‌های غربیان از درخواست اینگونه امتیازات، سیر تاریخی کاپیتولاسیون از فرمان مغول تا قاجاریه، مقاومت‌هایی که در مقابل این پدیده صورت گرفت و آثار و پیامدهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی تحمیل کاپیتولاسیون به ایران موضوع‌هایی هستند که در این کتاب به آنها پرداخته شده است.