تاجر ونیزی: داستان شورانگیز بازرگان وندیکی

شاید عباراتی چون «بازرگان وندیکی» غریب باشد، به هر حال همه نمایشنامۀ شکسپیر را با عنوان «تاجر ونیزی» می‌شناسند. همین‌طور کسی هم امروز دیگر نمی‌گوید «ویلیم شاکسپیر». گمان می‌شود نگارش «ویلیام شکسپیر» کاملا‌ جا افتاده ‌است، اما سال‌ها قبل، حدود ۹۰ سال قبل، یک سیاستمدار از وطن دورافتاده «شکسپیر» را «شاکسپیر» نامید و «تاجر ونیزی» را «بازرگان وندیکی». سخن سر ناصرالملک است، نایب‌السلطنۀ احمدشاه قاجار و یکی از چهره‌های سیاسی تاریخ ایران.
ابوالقاسم‌ خان ناصرالملک در سال ۱۲۹۳ اعلا‌میۀ مراسم تاجگذاری احمدشاه و شروع انتخابات مجلس را صادر کرد و بلا‌فاصله پس از تاجگذاری احمدشاه و خاتمۀ جشن‌ها عازم اروپا شد و نزدیک به ۱۴ سال را در انگلستان و فرانسه به سر برد. در همان سال‌ها نیز بود که این اثر شکسپیر را ترجمه کرد. اما چگونگی ترجمۀ این اثر هم ماجرای جالبی است که فریدون علا‌ در مقدمۀ این کتاب چنین شرح می‌دهد:
«شبی در حضور جمعی از دوستان نام شکسپیر به میان آمد و یکی از حضار اظهار نمود که ترجمۀ منظومات و نقل معانی و عبارات آن شاعر شهیر به زبان فارسی امکان‌پذیر نیست. ناصرالملک با این عقیده موافق نبود و از راه آزمایش و تفنن درصدد برآمد چند سطر از یکی از آثار نویسنده را ترجمه نماید و به این منظور تصادفا نمایشنامۀ اتلو انتخاب گردید. تفریح یک شب و ترجمۀ چند جمله ایشان را بر آن داشت که تمام داستان را به فارسی درآورد و به فاصلۀ چند سال بر اثر اصرار دوستان به ترجمۀ بازرگان ونیزی پرداخت.»
این نخستین بار است که ترجمۀ فارسی نمایشنامۀ تاجر ونیزی ویلیام شکسپیر به قلم ابوالقاسم‌ خان ناصرالملک منتشر می‌شود. ناصرالملک ترجمۀ این نمایشنامه را در سال ۱۲۹۶ شمسی در پاریس به پایان برد و پس از چند بار ویرایش و تصحیح، آن را به قلم خود پاک‌نویس و به فرزندش حسین‌علی‌خان قراگوزلو واگذار کرد. این نسخه پس از فوت حسین‌علی‌خان به نوۀ ناصرالملک، دکتر فریدون علا‌ رسید و اکنون به کوشش او منتشر شده ‌است.