سرگذشت و تاریخچۀ باستان‌شناسی ایران که عمر آن از ابتدا تاکنون هنوز به یک قرن نرسیده حاوی مطالب سرشار و گوناگون و متفاوتی است که جوانب مختلف آن مانند اخبار، داستان‌های واقعی، فعالیت‌های گنج‌یابی، حفاری‌های تجارتی، تجارت عتیقه، مبادلات غیر قانونی و صدور عتیقه‌ها، اشیای عتیقۀ جعلی و ساختگی، علم باستان‌شناسی، حفاری‌های علمی، بررسی‌های باستان‌شناسی هیئت‌های ایرانی و خارجی، تشکیل مجموعه‌های خصوصی، تأسیس موزه‌ها و حفاظت و مرمت آثار باستانی و اماکن تاریخی به حدی متنوع و زیاد است که شرح دقایق و جزئیات و پیامدهای مضر و مفید حاصل از اینگونه فعالیت‌ها از ظرفیت و حوصلۀ این کتاب خارج است.
آنچه در این مجموعه به نظر خوانندگان می‌رسد اشاره و خلاصۀ مطالب و رویدادهای گوناگون و تصویر و رهنمون کلی این داستان در حدود بیش از نیم قرن گذشته است. سعی شده تا آنجا که گنجایش کتاب اجازه می‌دهد، نمونه‌های شاخصی که یا در سرنوشت این ضابطه تأثیر کلی داشته یا به نحوی نمایشگر مشکلات و تحولات گوناگون و موقعیت کلی این علم در کشور ما بوده در اختیار خوانندگان محترم قرار گیرد.
کتاب مروری بر پنجاه سال باستان‌شناسی ایران به دو قسمت کلی تقسیم می‌شود. قسمت اول شامل دورانی است که آغاز این داستان را در برگرفته و نمودار فعالیت‌های گذشتگان در به وجود آمدن تشکیلات باستان‌شناسی در ایران و سابقۀ آن است. اطلاعات و مدارک مربوط به این دوران اقتباس از منابع و مآخذی است از قبیل روایات، اقوال، گفتار، یاداشت‌ها، تقریرات، سفرنامه‌ها و نوشته‌های دوستان و همکاران و نویسندگان دیگر.
قسمت دوم کتاب شامل دورانی است که نگارنده شروع به همکاری با تشکیلات باستان‌شناسی کشور (از سال 1339ش) نموده و شخصا در جریان کارها قرار داشته است.
