رویارویی فکری ایران با مدرنیت

انقلاب اسلامی 1357 در مورد مسئلۀ مدرنیت در خاورمیانه و ایران عطفی به وجود آورد. جامعه‌ای که تمام ظواهرش به سرعت در حال مدرن‌شدن بود، تقریبا یک‌شبه به دولتی دین‌سالار تبدیل شد. غالبا چنین گمان می‌رود که طغیان ایران علیه مدرنیت پس از 1357 نمایانگر واکنش به فرآیند مدرن‌سازی‌ای است که از کودتای 28 مرداد 1332 آغاز شد. براین اساس می‌توان بسیاری از تحلیل‌ها را در مورد ایران از سال 1357 به بعد گلایه‌هایی دانست بر ناکامی ایران در همراهی با نیروهای مدرنیت و نهادهای دموکراسی.
این پژوهش برای تحلیل فرایند دیالکتیکی رویارویی فکری و فرهنگی ایران با مدرنیت، گفتمان‌های اجتماعی ـ سیاسی گوناگونی را که از نیمۀ دوم قرن نوزدهم در آن جا پدیدار شده‌اند و همبستگی آنها را با گفتمان و شرایط مدرنیت در کانون توجه قرار می‌دهد. از این‌ رو وظیفۀ اصلی این پژوهش دوگانه است: نخست،‌ بررسی مفهوم و پدیدۀ مدرنیت در متن غربی و جهانی آن؛ و دوم، بررسی رویارویی فکری و فرهنگی ایران با مدرنیت از نیمۀ قرن نوزدهم تاکنون.
رویکرد اصلی کتاب رویکردی فرهنگی است و بر این اساس عامل فکری و فرهنگی پیش‌زمینۀ اساسی تغییرات لازم به سوی دنیای مدرن شمرده می‌شود. این بدان معنا نیست که نقش عوامل دیگر، من جمله نقش عامل ساختاری و مادی را می‌توان در فرآیند ورود به جهان جدید نادیده گرفت. اما به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن اهمیت نسبی عامل فرهنگی است، در این کتاب بحث مفصلی در باب عوامل ساختاری و مادی به میان نیامده است. اصل دیگری که در این کتاب روی آن تأکید شده اصالت فرد است که به گفتۀ نویسنده اغراق نخواهد بود اگر بگوییم در تمام تاریخ ایران تاکنون در محاق بوده و حداقل در عمل نفی شده است. بنابراین نگارنده کوشیده است نشان دهد تنها فرد می‌تواند حامل ذهنیت و فاعلیت باشد و هر نوع اقدامی برای منسوب‌کردن آنها به جمع و قائل‌شدن به فاعل جمعی باعث نفی فاعلیت انسان می‌شود.