جایگاه حقوقی غیرمسلمانان در فقه شیعه و قوانین ایران (1285-1397ش) با چهار سوال اصلی مواجه است: اول، جایگاه غیرمسلمانان، و به ویژه، اقلیتهای دینی در مناطق اسلامی در منابع شیعۀ امامی شامل قرآن، سنّت (با تعریف شیعی آن) و آثار فقها چگونه تعریف شده‌است؟ دوم، احکام فقهی دربارۀ غیرمسلمانان تحت تأثیر چه وضع و حال تاریخی صورتبندی شدند، توسعه پیدا کردند، و احتمالا در مَعرَض تفسیر و تغییر قرار گرفته‌اند؟ سوم، چرا و چگونه احکام فقهی مذکور دربارۀ اقلیتهای دینی از سال 1285 شمسی تا سال 1397 به قوانین رسمی راه یافت؟ و چهارم، آیا برای بهبود جایگاه حقوقی ایرانیان غیرمسلمان در سایۀ حکومت اسلامی راه حلی وجود دارد؟ چگونه ممکن است این احکام در جهت ارتقای وضع حقوقی آنان تغییر کند؟
این کتاب، که می‌توان آن را بخشی از تاریخ حقوق و قوانین ایران قلمداد کرد، بخشی که ایرانیان غیرمسلمان در آن برجسته شده‌اند، نشان می‌دهد که مانع اصلی بهبود منزلت حقوقی غیرمسلمانان در جوامع اسلامی آرای فقهی است که، بدون در نظر گرفتن بافت پیدایش آنها، به خطا بخشی از ایمان اسلامی معرفی می‌شوند. این کتاب نشان می‌دهد چگونه این آرای فقهی شیعی به بدنۀ قوانین مدوّن و مصوّب ایران راه پیدا کرد. مؤلف این کتاب، برخلاف بعضی مؤلفان مسلمان که جنبه‌های اخلاقی و سیاسی موضوع را در منابع اسلامی و جوامع مسلمان پر رنگ می‌کنند و جنبه‌های حقوقی را نادیده می‌گیرند، کوشیده است همۀ جنبه‌های جایگاه حقوقی غیرمسلمانان را در بافت خاص خودش ببیند و هم وظائف و هم حقوق آنان را، آن گونه که در منابع اسلامی بازتاب پیدا کرده، بررسی کند تا مانع اصلیِ رعایت حقوقِ غیرمسلمانان و احترام به آنان به عنوان «شهروند» به خوبی شناخته شود. در انتها، مؤلف یک استراتژی یا تغییر رویکردی را به‌مثابۀ اجتهاد نوین برای بهبود وضع حقوقی غیرمسلمانان پیشنهاد می‌دهد.
کتاب در پنج فصل در صدد پاسخگویی به سوال‌های فوق است و علاوه بر گاه‌شمارِ ناظر به بخشی از تاریخ پیدایش اندیشه‌های جدید و تاریخ حقوق ایران، به‌ویژه حقوق اقلیتها، دو پیوست دارد. پیوست اول شامل اسامی نمایندگان اقلیتهای دینی در مجلس شورای ملی از 1285 تا 1397 است. پیوست دوم متن انتخاب‌شدۀ مجموعۀ قوانین و مقرراتی است که در صد و اندی سال گذشته در ارتباط با جایگاه حقوقی غیرمسلمانان در ایران به تصویب رسیده و در این جا با رعایت ترتیب تاریخی برای دسترسی بهتر خواننده و فراهم آمدن امکان بحثهای بیشتر درج شده‌است. بعضی از قوانین درج‌شده در ظاهر ارتباط کمتری با موضوع کتاب دارند ولی برای آشنائی خواننده با فضای قوانین و مقایسۀ آنها در دوره‌های مختلف ضمیمه شده‌اند. برای دسترسی به ضمیمه اینجا را کلیک کنید. برای خرید کتاب از اینجا اقدام کنید.
این کتاب نسخۀ بازنگری‌شدۀ رسالۀ دکتری سعید عدالت‌نژاد در دانشگاه برلین (1388) است. نسخۀ اصلی انگلیسی (The Legal Status of non-Muslims in the Shiite Fiqh and Iranian Laws, 1906-2020) آن توسط انتشارات بریل در 2023 منتشر شده است.
