ثمود: پژوهش باستان شناسانه سنگ نگاشته های ثمودی

قوم ثمود یکی از کهن‌ترین اقوام ساکن در شبه‌جزیرۀ عربستان هستند که به نظر می‌رسد از جنوب این سرزمین به تدریج به سمت شمال و شمال غربی آن کشیده شده و در فاصله میان حجاز تا سوریه می‌زیستند. از این قوم، که نامش در قرآن نیز ذکر شده، سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نوشته‌هایی باقی مانده است.
وان‌دن براندن در پژوهش حاضر بر مبنای این داده‌های باستان‌شناسی سعی در ترسیم جنبه‌های مختلف زندگی افراد این قوم دارد. وی در نیمۀ دوم سدۀ بیستم حدود چهارهزار متن از این سنگ‌نوشته‌ها را بررسی کرد که حاصل کار او کتاب حاضر است.
در کتاب تاریخ قومی ترسیم می‌شود که آغاز و پایانش هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. کتاب را می‌توان تک‌پژوهشی مردم‌شناختی از قوم ثمود دانست. خاستگاه ثمود، آغاز مهاجرت آن‌ها، پراکندگی قوم‌ها، محل سکونت، پیشه‌ها، جنگ‌ها، روابط اجتماعی، زبان، دین و مراسم دینی، معابد، خدایان و… از جمله آگاهی‌هایی است که نویسنده توانسته از دل سنگ‌نوشته‌ها بیرون بکشد.
نویسنده در آغاز کتاب دو فصل را به گزارش مورخان دربارۀ قوم ثمود اختصاص داده و هم‌چنین از قرآن سود برده است. سپس به گردآوری اطلاعات موجود در سنگ‌نوشته‌های ثمودی پرداخته و آن‌گاه تصاویر حک شده بر سنگ‌ها را تفسیر نموده است که در کنار سنگ‌نوشته‌ها به فراوانی وجود دارند و طرح تعدادی از آن‌ها نیز در انتهای کتاب آمده است.
وی کوشیده تا نتایج پژوهش‌های خود را با داده‌های تاریخ دیگر اقوام سامی به ویژه با داده‌های تاریخی عربستان جنوبی مقایسه کند. البته این مقایسه‌ها بیش‌تر در خصوص تفسیر اسامی خاص است.
یکی از نکته‌های جالب، در خصوص اسامی خدایان قوم ثمود و ویژگی‌های آن‌هاست که بیش‌تر دارای ویژگی اختری هستند. در این بخش نام 65 خدا آمده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان مناف، منات، لات، شمس، هبل، ام‌علی، ستار، رحیم، اله و… را نام برد.